Dinar

Bu məqalə Şəki Ensiklopediyasının yoxlanılmış məqalələrindən biridir və müəlliflik hüququ Şəki Ensiklopediyasının redaksiyasına məxsusdur!
Şəki Ensiklopediyası materialı
Dinar
Dinar
Dinar ağ atın belində (Moskva kremlinin mərmər palatasının taxt-tac zalının şimal tərəfindəki divarındakı şəkil).
Şəki çariçəsi
ən geci 1010-cu il — ən tezi 1014/1015-ci il
Şəxsi məlumatlar
Vəfat tarixi 30 iyun (-06-30) (anım günü)
Dini xristian
Atası III Adərnerse
Həyat yoldaşı Atrnerseh

Dinar (X əsr–XI əsr) — XI əsrin ikinci onilliyinin əvvəllərində Şəki hökmdarı olmuş qadın. Hakimiyyətə gəldiyi vaxt və hakimiyyətinin son tarixi məlum deyil. Tao-Klarceti hakimi, eristavlar-eristavı III Adərnersenin qızı, Şəki hökmdarı Atrnersehin arvadı, Şəki hökmdarı İşxan Əbu Əbdülmalikin isə anasıdır.

Haqqında məlumatlar[Vizual/Mobil redaktə | HTML redaktə]

“Kartli salnaməsi”ə görə

" Heretidə İşxanikin çarlığına qədər onun bütün sələfləri qeyri-prvoslav idilər. İşxannik isə eristavlar-eristavı Qurgenin bacısının oğlu idi, onun anası çariçə Dinar onu pravoslav etdi. Həmin vaxt Bərdə və Azərbaycan salarilər tərəfindən tutuldu[1]. "

“Kartli salnaməsi”ə görə Kaxeti xorepiskopu Davidin ölümündən sonra (1010) Gürcü çarı III Baqrat Heretini tutmuş və çariçə Dinarı əsir götürmüşdür[2]. Əsir götürüldüyü zaman onun 90-dan çox yaşı olmalı idi[3].

XI əsr gürcü tarixçisi Sumbat Davitisdze yazır ki, III Baqratın ölümündən sonra (1014, yaxud 1015), oğlu

" Georginin hakimiyyəti dövründə Herret-Kaxeti ölkəsi müstəqillik əldə etdi, aznaurların xəyanətinə görə eristavlar tutuldu və əvvəlki hakimlər öz ölkələrinə sahib oldular[4]. "

Burada adları çəkilməsə də çariçə Dinarın və Kaxeti xorepiskopu III Kvirikenin (sonralar Böyük Kvirike adlandı) 4-5 ildən sonra müvafiq olaraq Şəkidə və Kaxetidə yenidən hakimiyyətə qayıtmalarına işarə olunur. “Kartli salnaməsi”ə görə III Baqrat çariçə Dinarı əsir götürdükdən 1 il sonra Kaxeti xorepiskopu III Kvirikeni də əsir götürmüş və özü ilə sarayına aparmışdı[2]. Lakin bundan sonra tarixi mənbələrdə yalnız III Kvirikenin həyat və fəaliyyəti barədə məlumatlar var, çariçə Dinar haqqında isə heç bir məlumat yoxdur.

Müqəddəs elan olunması[Vizual/Mobil redaktə | HTML redaktə]

Müasir gürcü ikonoqrafiyasında Dinar (Moskva kremlindəki analoji obraz).

“Kartli salnaməsi”ndə oğlu İşxaniki pravoslav etməsi barədə yazılanlar gürcü kilsəsinə görə, onun bütün Şəki-Heretini pravoslav etməsi kimi başa düşülür. Gürcü kilsəsi onun adını müqəddəslər siyahısına daxil edib və iyunun 30-nu onun anım günü elan edib.

Rusiyada Dinara[Vizual/Mobil redaktə | HTML redaktə]

Dinar (Şəki-Kaxeti sərhədi IX-X əsrin əvvələrində)
Yuxarı Bodbe

Aşağı Bodbe
David Musxeleşviliyə görə gürcü mənbələri IX əsr -X əsrin əvvəlləri üçün Şəki-Kaxeti sərhəddini bu şəkildə göstərir (müasir xəritə üzərində).

Dinara XV – XVI əsrin əvvəllərinə aid Moskva povestlərindən birinin – “İberiya çariçəsi Dinara haqqında povest”in (rus.: Повесть об Иверской царице Динаре) baş qəhrəmanı hesab edilir. Povest öz dövründə çox məşhur olmuş, IV İvan Qroznı 1552-ci ildə Kazanı tutan vaxt oxunmuşdur.

Qəbri barədə iddialar[Vizual/Mobil redaktə | HTML redaktə]

Çariçə Dinara aid olması ehtimal edilən qəbir.

Müasir erməni tədqiqatçılarından tarix elmləri doktoru Qriqor Qriqoryan hesab edir ki, Qafan şəhəri yaxınlığında yerləşən Vahanvəng monastırı ərazisində aşkar olunmuş və üzərində erməni əlifbası ilə “Dinar” yazılmış qəbir, məhz, Atrnersehin arvadı Dinarın qəbridir[5]. Qriqor Qriqoryan Vahavəng monastırı ərazisində arxeoloji qazıntılara rəhbərlik etmişdir.

Tao-Klarceti knyazlarının nəsl şəcərəsində Dinar (ingiliscə)[Vizual/Mobil redaktə | HTML redaktə]

b•m•r
Family tree of Bagrationi dynasty of Tao-Klarjeti
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ashot I
Prince of Iberia
r.813–826
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Adarnase II
co-ruler
r.830–867
 
Bagrat I
Prince of Iberia
r.826–876
 
Guaram Mampali
co-ruler
r.830–881
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Gurgen I
Grand Duke of Tao
r.881–891
 
Ashot
 
Sumbat I
Grand Duke of Klarjeti
r.870–889
 
Adarnase
 
David I
Prince of Iberia
r.876–881
 
Ashot
 
Nasra
Grand Duke of Samtskhe, Shavsheti and Artaani
r.881–888
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ashot
Grand Duke of Tao
r.908–918
 
Adarnase III]
Grand Duke of Tao
r.891–896
 
Bagrat I
Grand Duke of Klarjeti
r.889–900
 
David I
Grand Duke of Klarjeti
r.889–943
 
 
 
 
 
 
Adarnase II/IV
Prince of Iberia
r.881–888
King of Iberia
r.888–923
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
David
Grand Duke of Tao
r.896–908		Gurgen
Grand Duke of Tao
r.918–941		DinarAdarnase IIAshotDavid (d. 908)Gurgen ISumbat II
Grand Duke of Klarjeti
r.961–966		David II
King of Iberia
r.923–937		Bagrat I
Grand Duke of Tao
r.941–945		Sumbat I
King of Iberia
r.954–958		Ashot II
King of Iberia
r.937–954
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bagrat (d. 922)Gurgen (d. 968)David II
Grand Duke of Klarjeti
r.988–993		Bagrat IIAdarnase V
Grand Duke of Tao
r. 945–961		Adarnase IV (d. 983)Bagrat II
King of Iberia
r.958–994
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Gurgen
 
Sumbat III
Grand Duke of Klarjeti
r.993–1011		David III
Grand Duke of Tao
r. 966–1001		Bagrat II
Grand Duke of Tao
r. 961–966		Gurgen
King of Iberia
r.994–1008
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Demetrius of Klarjeti
 
Bagrat III of Klarjeti
King of Klarjeti
r.1027–1028
 
 
 
 
 
 
Bagrat III
King of Georgia
r.1008–1014

İstinadlar[Vizual/Mobil redaktə | HTML redaktə]

  1. ↑ Картлис Цховреба, 2008, p. 144.
  2. ↑ 2,0 2,1 Картлис Цховреба, 2008, p. 149.
  3. ↑ Əliyev Ş. H., 2007, p. 97.
  4. ↑ Картлис Цховреба, 2008, p. 228.
  5. ↑ Григорян Г. М., 1972, p. 222, 223.

Ədəbiyyat[Vizual/Mobil redaktə | HTML redaktə]

  1. Əliyev Ş. H. Şimal-Qərbi Azərbaycan: ingiloylar (I kitab: Ən qədim zamanlardan XIII əsrin ortalarınadək). — Bakı: Təhsil, 2007. — 1.000 nüsx.
  2. Картлис Цховреба / Главный редактор академик Роин Метревели. — Тбилиси: Артануджи, 2008.
  3. Григорян Г. М. Новонайденные надписи Ваанаванка (rus.) // Ист.-филол. журн.. — 1972. — С. 215-229.

Həmçinin bax[Vizual/Mobil redaktə | HTML redaktə]

Şəki dövləti

Linklər[Vizual/Mobil redaktə | HTML redaktə]

Mənbə — "https://sheki.org/wiki/index.php?title=Dinar&oldid=64406"