41.108
redaktə
redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur |
|||
| Sətir 43: | Sətir 43: | ||
===Məhəmməd əl-Carinin “Car salnaməsi” əsərinində=== | ===Məhəmməd əl-Carinin “Car salnaməsi” əsərinində=== | ||
Məhəmməd Kazımın “Nameyi aləm arayi Nadiri” əsərindən sonra Hacı Çələbi xanın adı çəkilən növbəti mənbə Məhəmməd əl-Carinin “Car salnaməsi”dir. Bu yerli mənbədir və xronikadır, “Nameyi aləm arayi Nadiri”dən fərqli olaraq buradakı məlumatlar kifayət qədər dəqiqdir və heç bir mübahisə doğurmur. Əsərdə Şəki ilə bağlı məlumatlar 1730-cu illərin birinci yarısından başlasa da Hacı Çələbi xanın fəaliyyəti ilə bağlı ilk məlumat 1744-cü ilin payızına aidir: | Məhəmməd Kazımın “Nameyi aləm arayi Nadiri” əsərindən sonra Hacı Çələbi xanın adı çəkilən növbəti mənbə Molla Məhəmməd əl-Carinin “Car salnaməsi”dir. Bu yerli mənbədir və xronikadır, “Nameyi aləm arayi Nadiri”dən fərqli olaraq buradakı məlumatlar kifayət qədər dəqiqdir və heç bir mübahisə doğurmur. Əsərdə Şəki ilə bağlı məlumatlar 1730-cu illərin birinci yarısından başlasa da Hacı Çələbi xanın fəaliyyəti ilə bağlı ilk məlumat 1744-cü ilin payızına aidir: | ||
{{Sitat2|Şəkililər Şirvanla birlikdə Çələbi xan Nuxalının başçılığı ilə onun (Nadir şahın) tabeliyindən çıxmışdılar. Döyüşlər bir aydan çox davam edir. Təhməz (Nadir şah) ordusu ilə Göynüyə gəlir, lakin onun əlinə bir şey keçmir, sonra Nuxanın səngərinə hücum edir. Çox vuruşur, lakin onu ala bilmir. Ancaq Şəkini yandırır. Bəziləri öldürülür, bəziləri əsir alınır, bəziləri qarət olunur, lakin onlar ac olsalar da səngərlərində qalırlar. Bundan sonra Təhməz ordusu ilə Muğana gedir... | {{Sitat2|Şəkililər Şirvanla birlikdə Çələbi xan Nuxalının başçılığı ilə onun (Nadir şahın) tabeliyindən çıxmışdılar. Döyüşlər bir aydan çox davam edir. Təhməz (Nadir şah) ordusu ilə Göynüyə gəlir, lakin onun əlinə bir şey keçmir, sonra Nuxanın səngərinə hücum edir. Çox vuruşur, lakin onu ala bilmir. Ancaq Şəkini yandırır. Bəziləri öldürülür, bəziləri əsir alınır, bəziləri qarət olunur, lakin onlar ac olsalar da səngərlərində qalırlar. Bundan sonra Təhməz ordusu ilə Muğana gedir... | ||
| Sətir 51: | Sətir 51: | ||
Şamaxı xanı Hacı Çələbiyə sülh və barışıq təklif edir. O, bunu qəbul edir. Sonra nə olacağından qorxaraq 1159-cu ilin (1746) qışında oğlunu Təhməzin yanına göndərir. Oğlu qayıdarkən Nadir şah onunla Şəkinin vəkili olan atası üçün 40 tümən göndərir. | Şamaxı xanı Hacı Çələbiyə sülh və barışıq təklif edir. O, bunu qəbul edir. Sonra nə olacağından qorxaraq 1159-cu ilin (1746) qışında oğlunu Təhməzin yanına göndərir. Oğlu qayıdarkən Nadir şah onunla Şəkinin vəkili olan atası üçün 40 tümən göndərir. | ||
1160-cı il (1747) yazın əvvəlində Nadir şah Seistan (Sistan) tərəfə gedir və burada güclü döyüşlər baş verir. Bunsonra o. iranın ölkələrinin üzərinə əvvəllər olduğundan daha ağır xərac qoyur. Tiflisin hakimi Təhmuraz xan, bununla razılaşmayaraq ona qarşı çıxır. O, şəhərin rəisləri və oğlu İrakli xanla tiflisi tərk edərək Qerxana tərəfə qaçır. Yolda ona qoşulan gürcülərlə, şəkililərlə və şirvanlılarla Şamaxıya (...?) yanına gəlir. Onların arasında iki min üç yüz nəfərlik ordu ilə Əli xan da var idi. Bunların hamısı xorasanlı idilər və Şamaxıya köməyə və onu qorumağa gəlmişdilər. O (Əli xan), qardaşının gözlərini çıxardığına görə Nadir şahdan ayrılaraq onlarla (xorasanlılarla) birlikdə Şəkiyə gəlmişdi... | 1160-cı il (1747) yazın əvvəlində Nadir şah Seistan (Sistan) tərəfə gedir və burada güclü döyüşlər baş verir. Bunsonra o. iranın ölkələrinin üzərinə əvvəllər olduğundan daha ağır xərac qoyur. Tiflisin hakimi Təhmuraz xan, bununla razılaşmayaraq ona qarşı çıxır. O, şəhərin rəisləri və oğlu İrakli xanla tiflisi tərk edərək Qerxana tərəfə qaçır. Yolda ona qoşulan gürcülərlə, şəkililərlə və şirvanlılarla Şamaxıya (...?) yanına gəlir. Onların arasında iki min üç yüz nəfərlik ordu ilə Əli xan<ref name=Q3 group=qeyd/> da var idi. Bunların hamısı xorasanlı idilər və Şamaxıya köməyə və onu qorumağa gəlmişdilər. O (Əli xan), qardaşının gözlərini çıxardığına görə Nadir şahdan ayrılaraq onlarla (xorasanlılarla) birlikdə Şəkiyə gəlmişdi... | ||
Surxay xan 150 nəfər ilə Şəkiyə gələrək şəkililərlə Hacı Çələbini, Qəbələnin nümayəndələri ilə Səfər Əlini və Əli xan Qacarı (Pənahəli xan?), Şamaxının, Şirvanın və Ərəşin nümayəndələri ilə Hacı Məhəmməd Əlini öz yanına çağırır. Onlar onun hakimiyyətini qəbul edirlər və ona peşkəş verirlər. O Qazmalaras, burada şəhər (paytaxt?) salmaq üçün getdikdən sonra onunla hacı çələbi arasında münaqişə baş verir. O, Catruxa gedir və burada qızdırmadan ölür... Sonra Surxay xanın oğlu (Məhəmməd xan) Dağıstandan ordu yığaraq Hacı Çələbidən intiqam almağa hazırlaşır. O, Quba Muskura gəlir və burada Quba xanı (Hüseynəli xan), Dərbəndin sultanı və başqaları ilə onun arasında dava düşür. O, ordusunun az olduğuna görə Qumuqa qayıdır... | Surxay xan 150 nəfər ilə Şəkiyə gələrək şəkililərlə Hacı Çələbini, Qəbələnin nümayəndələri ilə Səfər Əlini və Əli xan Qacarı (Pənahəli xan?), Şamaxının, Şirvanın və Ərəşin nümayəndələri ilə Hacı Məhəmməd Əlini öz yanına çağırır. Onlar onun hakimiyyətini qəbul edirlər və ona peşkəş verirlər. O Qazmalaras, burada şəhər (paytaxt?) salmaq üçün getdikdən sonra onunla hacı çələbi arasında münaqişə baş verir. O, Catruxa gedir və burada qızdırmadan ölür... Sonra Surxay xanın oğlu (Məhəmməd xan) Dağıstandan ordu yığaraq Hacı Çələbidən intiqam almağa hazırlaşır. O, Quba Muskura gəlir və burada Quba xanı (Hüseynəli xan), Dərbəndin sultanı və başqaları ilə onun arasında dava düşür. O, ordusunun az olduğuna görə Qumuqa qayıdır... | ||
| Sətir 65: | Sətir 65: | ||
<ref name=Q2>Aleksandra Kozlova bu adı “Хаджи Халеби” kimi oxuyur və onu “''dağıstanlıların Nadir şah ordusuna qarşı rəhbərlərindən biri''” kimi təqdim edir {{Harvnbru|Козлова А.Н. (3)|2011|p=124, ком. 185}}. Lakin [[Tağı Musəvi]] bu adı “Hacı Çələbi” şəklində oxumuş və onu gələcək Şəki xanı Hacı Çələbi hesab etmişdir {{Harvnbaz|Şəkinin Orta əsrlər tarixi (Tağı Musəvinin tədqiqatları üzrə)|2023|p=136-137}}. | <ref name=Q2>Aleksandra Kozlova bu adı “Хаджи Халеби” kimi oxuyur və onu “''dağıstanlıların Nadir şah ordusuna qarşı rəhbərlərindən biri''” kimi təqdim edir {{Harvnbru|Козлова А.Н. (3)|2011|p=124, ком. 185}}. Lakin [[Tağı Musəvi]] bu adı “Hacı Çələbi” şəklində oxumuş və onu gələcək Şəki xanı Hacı Çələbi hesab etmişdir {{Harvnbaz|Şəkinin Orta əsrlər tarixi (Tağı Musəvinin tədqiqatları üzrə)|2023|p=136-137}}. | ||
</ref>}} | </ref> | ||
<ref name=Q3>“Car salnaməsi”nin tərcüməçisi Sevda Süleymanova hesab edir ki, Əli xan gələcək Qarabağ xanı Pənahəli xandır {{Harvnbaz|Molla Məhəmməd əl-Cari|1997|s=121, qeyd 266}} Lakin mətnin başqa bir yerində Əli xanın Fətəli xan Əfşar oldğuna işarə edilir {{Harvnbaz|Molla Məhəmməd əl-Cari|1997|s=46}}. | |||
</ref> | |||
}} | |||
== İstinadlar == | == İstinadlar == | ||