Hacı Çələbi xan: Redaktələr arasındakı fərq

Maraqlıdır ki, o dövrün müəlliflərindən olan Məhəmməd Kazım isə həmin vaxt Dağıstanda – Qaraqaytaq yaxınlığında, hərəkət edən Hacı Çələbinin öz ailəsi də daxil olmaqla, başçılıq etdiyi icmanın 500 ailəlik köçünün Qaraqaytaqdan geri dönən Nadir şah ordusunun qarşısına çıxdığını və nəticədə hamısının əsir götürülərək bu düşərgəyə gətirildiyini yazır. Məhəmməd Kazıma görə, Nadir şah Dağıstanda olarkən – hicri 1155-ci ildə üç ay keçdikdən sonra (6 may 1742-ci il tarixdən sonra){{sfn|Козлова А.Н. (1)|2011|с=74}}, o, eyni vaxtda dörd tərəfə dörd ordu göndərmiş və bunlardan üçüncüsü Qaraqaytaqa – Hacı Çələbiyə qarşı olmuşdur:  

Dərbənddən bir qədər şimal-qərbdə yerləşən tarixi Qaraqaqaytaq vilayəti həmin vaxt müstəqil bir usmilik idi və onun başında usmi Əhməd xan dururdu. Lakin Məhəmməd Kazım bu yerdə nədənsə onun adını heç çəkmir? Nəzərə alsaq ki Məhəmməd Kazım “Nameyi aləm arayi Nadiri” əsərini bu hadisənin göstərdiyi tarixindən<ref name=Q3 group=qeyd/> təxminən 10 il sonra – 1750-ci illərin əvvəllərində yazmağa başlamışdır{{Sfn|Мухаммад-Казим|1961|с=10}} və bu hadisəni şəxsən izləməmişdir, o halda onun səhv etdiyini, adları, yerləri, hadisələri və tarixləri qarışdırdığını da ehtimal etmək mümkündür. Amma məsələ burasındadır ki, həqiqətən də həmin dövrlərdə Şəki ilə Qaraqaytaq arasında sıx əlaqələr mövcud olmuşdu. Məsələn, hicri 1159-cu (24.01.1746–12.01.1747) ildə Hacı Çələbinin Şəki xanı seçilməsi barədə Nuxadan Qaraqaytağa məktub göndərilmişdir{{Sfn|Azərbaycan tarixi arxiv sənədlərində|2012|ss=27, 381-380}}. Yaxud, Şəki xanı [[Məhəmmədhüseyn xan|Məhəmmədhüseyn xanın]] hakimiyyəti dövründə (1760–1780) Şəki xanlığının Car və Tabasaranla yanaşı, Qaraqaytaqda da kəndləri vardı{{Sfn|Şəki ən qədim zamanlardan günümüzədək|2020|s=220}}. Yaxud, türk dillərindən biri olan qumuq dili Qaraqaytaq əhalisinin danışdığı iki əsas dildən biri olduğu kimi, Şəki əhalisinin də o dövrlərdə həmin dildə danışması bir mənbədə qeyd olunmuşdur{{Sfn|Серебров А.Г.|1958|с=180}} və s. Lakin Məhəmməd Kazımın Hacı Çələbi ilə bağlı məlumatlarının doğruluğu təkzib edilə bilmədiyi kimi, təsdiqlənməsi də yetərli məlumatın olmaması səbəbindən hələlik mümkün deyil. Amma bir şeyə xüsusi diqqət yetirmək lazımdır ki, “Nameyi aləm arayi Nadiri”də Hacı Çələbinin və onun adamlarının Nadir şaha qarşı döyüşməsi barədə heç nə deyilmir. Əksinə onun ailəsinin və başçılıq etdiyi icmadan 500 ailənin Nadir şahın düşərgəsində hörmətlə qarşılandığını görürük. Kərim ağa Şəkixanov isə yazır ki, həmin vaxt Nadir şah Hacı Çələbini edam etdirmək istəyirmiş, amma fikrini dəyişərək onu əfv edibmiş və ona əvvəlkindən artıq imtiyaz verərək Şəkiyə göndəribmiş. Nə baş verib? Yaxud nə baş verə bilərdi? Bizə elə gəlir ki, Hacı Çələbi Nuxada Məlik Nəcəfqulu ilə yola gedə bilməyərək, yaxud hansısa başqa bir səbəbdənsə Şəkidə yaşayan öz tərəfdarlarını ailəvi şəkildə Qaraqaytaqa köçürürmüş. Əgər Şəki mahalını 500 ailə (təxm. 2.000-2.500 nəfər) tərk edərdisə, o halda təbii ki, həmin mahaldan toplanan vergilərin həcmi də əhəmiyyətli şəkildə azalacaqdı. Ona görə də Məlik Nəcəfqulu bunu Nadir şaha çatdırmış, şah isə öz növbəsində Şəkidən köçənlərin geri qaytarılmasına göstəriş vermişdir.