41.508
redaktə
→Məhəmməd əl-Carinin “Car salnaməsi” əsərinində
| Sətir 76: | Sətir 76: | ||
1162-ci ildə (22.12.1748-11.12.1749) Nadir şahın qatili Məhəmməd xan hakim olmaq iddiası ilə İrəvana gəlir. Lakin onu qəbul etmirlər. O, Pənah xandan və Hacı Çələbidən kömək istəyir. Onlar öz orduları ilə çıxırlar və tələb edirlər ki, onlarla birlikdə Car da Vilayətlə çıxsın. İrəvanın əhalisi İrakli xanı və Təhmuraz xanı köməyə çağırır. Onlar öz orduları ilə İrəvana gəlirlər və Məhəmməd xanı axtarırlar, onun xəzinəsini və əhlini qarət edirlər. Məhəmməd xan Pənah xanın və hacı Çələbi xanın yanına qaçır. (İrakli və Təhmuraz) Şəmkirə çatanda o, atası ilə Sınıq Körpü tərəfə qayıdır. Hacı Çələbi və Pənah xan onlara tərəf gedib yaxınlıqlarında dayanırlar. Onlar İrakli xana sülh təklif etdikləri vaxt Məhəmməd bəy Vilayətin qoşunu ilə Bakir kəndinə hücum edir, onu yandırır və çoxlu qənimət toplayaraq Urdo-ağıza qayıdır ki, səhər tezdən Meşxaana və Mirzaana hücum etsin. Bu vaxt Pənahəli xanın və Hacı Çələbinin yanında olan bizim adamlarımız məktubla gəlirlər və xəbər verirlər ki, iki ordu arasında müqavilə bağlanıb, bu şərtlə ki, Məhəmməd xanın əhli ona qaytarılsın və kafirlərin ordusu Gürcüstana qayıtsın. Bundan sonra Vilayətdən olanlar pərişan halda öz kəndlərinə qayıdırlar... | 1162-ci ildə (22.12.1748-11.12.1749) Nadir şahın qatili Məhəmməd xan hakim olmaq iddiası ilə İrəvana gəlir. Lakin onu qəbul etmirlər. O, Pənah xandan və Hacı Çələbidən kömək istəyir. Onlar öz orduları ilə çıxırlar və tələb edirlər ki, onlarla birlikdə Car da Vilayətlə çıxsın. İrəvanın əhalisi İrakli xanı və Təhmuraz xanı köməyə çağırır. Onlar öz orduları ilə İrəvana gəlirlər və Məhəmməd xanı axtarırlar, onun xəzinəsini və əhlini qarət edirlər. Məhəmməd xan Pənah xanın və hacı Çələbi xanın yanına qaçır. (İrakli və Təhmuraz) Şəmkirə çatanda o, atası ilə Sınıq Körpü tərəfə qayıdır. Hacı Çələbi və Pənah xan onlara tərəf gedib yaxınlıqlarında dayanırlar. Onlar İrakli xana sülh təklif etdikləri vaxt Məhəmməd bəy Vilayətin qoşunu ilə Bakir kəndinə hücum edir, onu yandırır və çoxlu qənimət toplayaraq Urdo-ağıza qayıdır ki, səhər tezdən Meşxaana və Mirzaana hücum etsin. Bu vaxt Pənahəli xanın və Hacı Çələbinin yanında olan bizim adamlarımız məktubla gəlirlər və xəbər verirlər ki, iki ordu arasında müqavilə bağlanıb, bu şərtlə ki, Məhəmməd xanın əhli ona qaytarılsın və kafirlərin ordusu Gürcüstana qayıtsın. Bundan sonra Vilayətdən olanlar pərişan halda öz kəndlərinə qayıdırlar... | ||
Bundan sonra Pənah xan Gəncəni almağa gəlir və Kilisəkənd kəndində dayanır. Kim bacarırsa qalaya sığınır. Bayırda qalan şəhər əhalisindən və ermənilərdən Pənah xan çoxlu qənimət toplayır. Bu vaxt Gəncə xanı Şahverdi xan Car-Taladan, Həcı Çələbidən və İraklidən kömək istəyir. Pənah xan da Car-Talanın başçılarını və Hacı Çələbini yanına məsləhətə çağırır. Bunlar hamısı bir yerə yığışaraq öz aralarında sülh bağlayırlar. Şahverdi xan Pənah xana yüz tümən verməyə boyun olur. Pənah xan da Gəncə qalasına olan təmənnasından əl çəkir. Bundan sonra barışanlar dağılışırlar. Üç gün sonra böyük ordu ilə Təhmuraz və İrakli xan gəlirlər. Rzaqulu xan sülhü pozmağı tələb edir. Hacı Çələbi bununla razılaşır. Onlar Pənah xanın dalınca Araza yollanırlar. | Bundan sonra Pənah xan Gəncəni almağa gəlir və Kilisəkənd kəndində dayanır. Kim bacarırsa qalaya sığınır. Bayırda qalan şəhər əhalisindən və ermənilərdən Pənah xan çoxlu qənimət toplayır. Bu vaxt Gəncə xanı Şahverdi xan Car-Taladan, Həcı Çələbidən və İraklidən kömək istəyir. Pənah xan da Car-Talanın başçılarını və Hacı Çələbini yanına məsləhətə çağırır. Bunlar hamısı bir yerə yığışaraq öz aralarında sülh bağlayırlar. Şahverdi xan Pənah xana yüz tümən verməyə boyun olur. Pənah xan da Gəncə qalasına olan təmənnasından əl çəkir. Bundan sonra barışanlar dağılışırlar. Üç gün sonra böyük ordu ilə Təhmuraz və İrakli xan gəlirlər. Rzaqulu xan sülhü pozmağı tələb edir. Hacı Çələbi bununla razılaşır. Onlar Pənah xanın dalınca Araza (Ərəşə?) yollanırlar. Pənah xan ordusu ilə qaçır və Arazdan (Ərəşdən?) o yana sıxışdırılır. İrakli xanın yanında üç yüz nəfərlə Hacı Çələbinin oğlu vardı. O, Ərəşə kafirlərə kömək etmək üçün gəlmişdi. Onlar birlikdə Pənah xanın ölkəsini və yaşayış yerlərini xaraba qoyurlar, öldfürür, əsir tutur, qarət edirlər. Pənah xan qaçıb xilas olduğu üçün hamı istədiyini edərək yerlərinə qayıdır. Bundan sonra Pənah xanın yanında olan bəyəhmədli Məhəmmədəli xan Hacı çələbinin yanına qayıdır və o (Hacı Çələbi) ona Pənah xanın torpaqları üçün fərman verir... | ||
Bundan sonra səkkiz minlik Dağıstan ordusu Balakənə gəlir və Car-talaya onlarla birlikdə Gürcüstana yürüşə çıxmaq təklif edilir. Dağıstanlılar qışı onlara kömək üçün Balakəndə qalacaqlarına söz verirlər. Car-Talalılar ordularına rəis tələb edirlər. Çünki onların başçıları yox idi... Car-Talalılar Hacı Çələbini tələb etdilər, o isə gəlmədi və dedi: “Mənimlə İrakli xan arasında and-amanla sülh bağlanılıb və mən ona qarşı çıxa bilmərəm. Həm də Dağıstan ordusuna etibar etmək olmaz. Çünki onlarda ədalət və haqq, vəd və ittifaq yoxdur. Onlar heç kimin sözünə qulaq asmırlar və halalı haramdan ayırmırlar”... | |||
1164-cü ilin əvvəllərində (1750-ci ilin axırları) İrakli xan və Təhmuraz Cardan iki nəfər istəyirlər. Carlılar iki nəfəri onların yanına Tüflisə göndərirlər. Onlar yalnız bu şərtlə sülh bağlamağa razı olurlar ki, car-talalılar Yenisel nahiyəsini tərk etsinlər və Qazax kəndinin onlardan yeniselə qaçmış əhalisini qaytarsınlar. Carlılar bunların hiç birinə razı olmurlar. O (Teymuraz), otuz min nəfərlik ordu ilə Qanıq (çayının) üstündəki körpünü möhkəmlətmək üçün zəncirlərlə və dirəklərlə və (...) Top Qaraağaca gəlir. Qanığı keçərək Danaçıya yaxınlaşır. Car-talalılar Həcı Çələbinin və Məhəmməd bəyin yanına adamlarını göndərir. Bu vaxt hər iki vali ilə hacı çələbi arasında möhkəm andlarla kəsilmiş saziş vardı. Onların (Hacı Çələbi və Məhəmməd xanın) arasında balaca bir ixtilaf var idi. And içərək barışır və ittifaq bağlayırlar. Vilayət də onların hər ikisi ilə ittifaq və müqavilə bağlayır və din düşmənlərinə qarşı çıxmağa çağırır. Məhəmməd bəy (yola) çıxaraq Çobankola, Hacı Çələbi isə Cəlayirə yaxınlaşır. İrakli xanın və Təhmurazın elçisi onlara (İrakliyə və Teymuraza) carlıların tədarükü haqqılnda xəbər gətirdikdə, onlar ağır yükləri və zəncirləri Top Qaraağaca göndərirlər və Cara hücum etməyə qorxaraq birbaşa atlı və piyada dəstələri ilə hacı Çələbinin üstünə gedirlər. Məhəmməd bəy minə yaxın döyüşçü ilə Çobankoldan onun köməyinə gəlir. Kafirlərin əsgərləri axşamüstü Danaçıdan çıxır və dan yeri ağaranda Haça Qirmaya çatırlar. Günəş doğanda Cəlair tərəfə keçir və səngər quraraq səhərədək orada qalırlar. Hacı Çələbi və Məhəmməd bəy Calairin yanındakı dərədə idilər. Axşam bu haqda Cara xəbər çatır. Car, Tala və təəbələri (yola) çıxırlar və gün batan vaxt gəlib döyüşün üstünə çıxırlar. Onlar gəldikdə əvvəlcə kafirlərin süvari dəstələri, sonra da piyadaları geri çəkilir. Onlardan on beş min nəfər öldürülür, təqribən iki min nəfəri çayda boğulur və min nəfərə yaxını soyuqdan ölür. (Gürcü ordusundan əsir düşmüş) müsəlmanları azad edirlər, (əsir düşmüş gürcülərdən) iki yüz nəfər islamı qəbul etdiyi üçün Qarabağ tərəfə buraxılır. Müsəlmanlar çoxlu qənimət – dəvə, at, eşşək, qatır, silah, çoxlu xəzinə – qızıl, gümüş əldə edirlər. Bu döyüş və qırğın 1164-cü il balıq bürcünün əvvəllərində rəbiül-əvvəl ayının bazar ertəsi (1751-ci il fevralın 22-də)<ref name=Q3 group=qeyd/> . | |||
}} | }} | ||