'''Fətəli xan Xoyski''' — azərbaycanlı ictimai-siyasi xadim, Rusiya imperiyası II Dövlət Dumasının deputatı, Zaqafqaziya Komissarlığı (1917 – 1918) nəzdində xalq maarif komissarı, Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikasının (1918) ədliyyə naziri; Azərbaycan Cümhuriyyətinin nazirlər şurası sədri (1918 – 1919) və daxili işlər naziri (1918), ədliyyə naziri (1918) və xarici işlər naziri (1918 – 1919 və 1919 – 1920).
'''Fətəli xan Xoyski''' — azərbaycanlı ictimai-siyasi xadim, dövlət xadimi, hüquqşünas; 28 may 1918-ci ildə yaranmış Azərbaycan Cümhuriyyətinin əsas qurucularından biri, ilk nazirlər şurası sədri və daxili işlər naziri.
== Haqqında məlumatlar ==
== Haqqında məlumatlar ==
Sətir 75:
Sətir 75:
1918-ci ilin aprel ayından isə Zaqafqaziya hökumətinin ədliyyə naziri təyin olunub.
1918-ci ilin aprel ayından isə Zaqafqaziya hökumətinin ədliyyə naziri təyin olunub.
1918-ci ilin may ayının 28-dən iyun ayının 17-dək Azərbaycan Cümhuriyyətinin Nazirlər Şurasının sədri, eyni vaxtda daxili işlər naziri,
1918-ci ilin dekabr ayının 26-dan 1919-cu ilin mart ayının 14-dək və
1919-cu ilin dekabr ayının 24-dən 1920-ci ilin aprel ayının 1-dək Azərbaycan Cümhuriyyətinin xarici işlər naziri vəzifəsində çalışıb.
=== İctimai-siyasi aktivliyi ===
=== İctimai-siyasi aktivliyi ===
Sətir 82:
Sətir 88:
Zaqafqaziya Seyminin (10 fevral — 26 may 1918) üzvü idi; Müsavat və demokratik bitərəf qrupun fraksiyasına daxil olmuşdur. Müvəqqəti Azərbaycan Milli Şurasının (27 may — 7 dekabr) üzvü. Mayın 27-dən Milli Şuranın icraiyyə komitəsinin sədri olmuşdur.
Zaqafqaziya Seyminin (10 fevral — 26 may 1918) üzvü idi; Müsavat və demokratik bitərəf qrupun fraksiyasına daxil olmuşdur. Müvəqqəti Azərbaycan Milli Şurasının (27 may — 7 dekabr) üzvü. Mayın 27-dən Milli Şuranın icraiyyə komitəsinin sədri olmuşdur.
Zaqafqaziya seymi buraxıldıqdan sonra, 1918-ci il mayın 27-də artıq keçmiş Zaqafqaziya seyminin müsəlman fraksiyası üzvləri yaranmış siyasi vəziyyəti müzakirə etmək üçün fövqəladə iclasını çağırdılar. Yığıncaq Cənubi Qafqazın şərqi ərazilərin idarə olunmasını öz üzərinə götürmək qərarına gəldi, və özlərini Zaqafqaziya müsəlmanlarının Müvəqqəti Milli şurası adlandırdılar. Milli şuranın yanında 9 nəfərdən ibarət icraçı orqan yaradıldı, onun vəzifəsi respublika həyatının müxtəlif sahələri üzrə planların həyata keçirilməsi idi. F. Xoyski icraiyyə orqanının sədri seçildi.<ref name=":1"> Гасанлы Дж. П. / Русская революция и Азербайджан: Трудный путь к независимости (1917—1920). — М.: Флинта, 2011. — 26-27, 160-162 с. (''rus''.)</ref>
[[Şəkil:Radiogramma of Fatali Khan Khoyski.jpg|thumb|Xoyskinin Azərbaycanın müstəqilliyinin elan edilməsi barədə bir sıra dövlətlərin xarici işlər nazirlərinə göndərdiyi radioqramın surəti. 30 may 1918-ci il.]]
Ertəsi gün Milli şuranın ilk iclası keçirildi: Seymin buraxılması, Gürcüstanın müstəqilliyini elan etməsi və Azərbaycanın vəziyyəti onun gündəliyində əsas bəndi idi. Şuranın bəzi üzvləri Azərbaycanın müstəqilliyinin elan edilməsinin tərəfdarı idilər, Fətəli-xan Xoyski, öz növbəsində, yerlərdə bəzi məsələlərin aydınlaşdırılmasına qədər tamhüquqlu hökumətin yaradılması ilə kifayətlənmək və Azərbaycanın müstəqilliyini elan etmədən digər ölkələrlə danışıqlara başlamaq təklifini vermişdi.<ref name=":1" /> Nəticədə iki nəfər bitərəf qalmaqla 24 səslə (o cümlədən F. Xoyski) Şura Azərbaycanı dərhal müstəqil demokratik respublika elan edilməsi barədə qərar qəbul etdi. Fətəli-xan Xoyski Müvəqqəti hökumətinin tərkibini açıqladı və orada hökumət başçısı və daxili işlər naziri.vəzifələrini tutdu. Mayın 30-da Nazirlər Şurasının sədri F. X. Xoyski Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin elan edilməsi barədə bir sıra xarici işlər nazirlərinə [[Teleqram|radioqram]] göndərdi:
Azərbaycan Parlamentinin (7 dekabr 1918 — 27 aprel 1920) üzvü. Zaqafqaziya respublikalarının nümayəndələri konfransında Azərbaycan nümayəndə heyətinin üzvü idi (25 aprel — 30 may 1919, Tiflis).
{{Sitat2|[[Konstantinopol]], [[Berlin]], [[Vyana]], [[Paris]], [[London]], [[Roma]], [[Vaşinqton şəhəri|Vaşinqton]], [[Sofiya]], [[Buxarest]], [[Tehran]], [[Madrid]], [[Haaqa]], [[Moskva]], [[Stokholm]], [[Kiyev]], [[Oslo|Xristiyaniya]], [[Kopenhagen]].|<center>Xarici işlər nazirinə</center>|Gürcüstanın çıxması və Zaqafqaziya Federativ Respublikasının dağılması ilə Azərbaycan Milli Şurası 1918-ci il mayın 28-də Şərqi və Cənubi Zaqafqaziyadan ibarət olan Azərbaycanın istiqlaliyyətini elan etmiş, Azərbaycan Respublikasını yaratmışdır. Deyilənləri nəzərinizə çatdıraraq, zati-alinizdən bu barədə hökumətinizə xəbər vermənizi rica edirəm. Milli hökumətim müvəqqəti olaraq [[Gəncə|Yelizavetpol]] şəhərində yerləşir. İmza Xoyski, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Şurasının sədri.}}
<ref name=":0" />
[[Şəkil:Radiogramma of Fatali Khan Khoyski.jpg|thumb|Xoyskinin Azərbaycanın müstəqilliyinin elan edilməsi barədə bir sıra dövlətlərin xarici işlər nazirlərinə göndərdiyi radioqramın surəti. 30 may 1918-ci il]]
26 may 1918-ci ildən Nazirlər Şurasının sədri, eyni vaxtda daxili işlər naziri, (28 may — 17 iyun), xarici işlər naziri (26 dekabr 1918 — 14 mart 1919) olmuşdur. Sentyabrın 16-da Bakıya [[Qafqaz İslam Ordusu]]nun hissələri daxil oldu. Növbəti gün Azərbaycan hökuməti.bu şəhərə köçdü. Bakyova görə, F. Xoyski sevinən müsəlmanları qarşılayaraq şəhərdə açıq avtomobildə gedirdi.<ref>''Баберовски Й.'' Враг есть везде. Сталинизм на Кавказе. — <abbr>М.</abbr>: Российская политическая энциклопедия (РОССПЭН), Фонд «Президентский центр Б.Н. Ельцина», 2010. — С. 146. — <nowiki>ISBN 978-5-8243-1435-9</nowiki>. (''rus'')</ref> Hökumət üzvlərinin neftlə bağlı qanunsuz əməlləri ilə əlaqədar istefa verdi. Xoyskinin başçılıq etdiyi hökumət Türkiyənin iyun-iyul aylarında Qafqaz müsəlman rayonları işğalını və türk ordusunun [[1918]]-ci ilin sentyabrında Bakını azad etməsini alqışlayırdı. Azərbaycan Parlamentinin (7 dekabr 1918 — 27 aprel 1920) üzvü. Xarici işlər naziri (24 dekabr 1919 — 1 aprel 1920). Zaqafqaziya respublikalarının nümayəndələri konfransında Azərbaycan nümayəndə heyətinin üzvü idi (25 aprel — 30 may 1919, Tiflis).
=== Qətli ===
=== Ölümü ===
[[Bakı əməliyyatı|Sovet hakimiyyəti qurulduqdan]] sonra Fətəli xan Xoyski Tiflisə köçdü, orada 19 iyun 1920-ci ildə qətlə yetirildi<ref>'''[[Хойский, Фатали Хан Искендер оглы#cite ref-10|↑]]''' Балаев А., Азербайджанское национально-демократическое движение. 1917—1920, Баку, 1990;</ref>, qatıllər "[[Daşnaksütun]]" partiyasının üzvləri Aram Erkanyan və Misak Qriqoryan idilər,<ref>Derogy, Jacques (1990). Resistance and Revenge: The Armenian Assassination of the Turkish Leaders Responsible for the 1915 Massacres and Deportations. Transaction Publishers. p. 61. <nowiki>ISBN 9781412833165</nowiki>. (''ing''.)</ref> onlar Tiflisdəki İrəvan meydanında Fətəli xan Xoyskiyə arxadan atəş açdılar. İndiki [[Tbilisi botanika bağı]]nın ərazisində yerləşən [[Görkəmli Azərbaycanlılar panteonu|köhnə müsəlman qəbirstanlığı]]nda dəfn edilmişdir.<ref>"[http://lib.aliyevheritage.org/az/3910877.html Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin Gürcüstana ilk rəsmi səfəri (8-10 mart 1996-cı il)]" "Heydər Əliyev İrsi" Beynəxalq elektron kitabxana</ref><ref>'''[[Хойский, Фатали Хан Искендер оглы#cite ref-Karaka.C5.9F 15-0|↑]]''' ''Ercan Karakaş.'' Geçmişten günümüze Ermeni komiteleri ve terörü. — IQ Kültür Sanat Yayayıncılık, 2009. — С. 130. — <nowiki>ISBN 9789752552449</nowiki>.</ref> Onun dəfn mərasimini Tiflisdəki [[İran]] konsulluğu həyata keçirmişdir.
Bakıda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Tiflisə köçüb, orada 19 iyun 1920-ci ildə qətlə yetirilib. Dəfn mərasimini Tiflisdəki İran konsulluğu təşkil etmişdir.
== Şəxsi həyatı ==
== Ailəsi ==
Dini etiqadına görə Fətəli xan Xoyski [[Şiələr|şiə]] müsəlmanı idi.<ref name=":0" /> O, [[Rus dili|rus]] və [[Azərbaycan dili|Azərbaycan]] dillərini bilirdi. Lakin F. Xoyski Azərbaycan dilində çətinlik çəkərək danışırdı.<ref>''Баберовски Й.'' Враг есть везде. Сталинизм на Кавказе. — <abbr>М.</abbr>: Российская политическая энциклопедия (РОССПЭН), Фонд «Президентский центр Б.Н. Ельцина», 2010. — С. 148-149. — <nowiki>ISBN 978-5-8243-1435-9</nowiki>.</ref> AXC dövründə F. Xoyskinin bəzi qohumları görkəmli dövlət və inzibati vəzifələri tuturdular. Böyük qardaşı [[Hüseynqulu xan Xoyski|Hüseynqulu-xan Xoyski]]. bir müddət Gəncə qubernatorunun müavini idi. Kiçik qardaşı [[Rüstəm xan Xoyski|Rüstəm Xan Xoyski]] Fətəli xan Xoyskinin hökumətində himayədarlıq naziri olub.
İslamı qəbul edərək Ceyran xanım adını almış Yevqeniya Vasilevna ilə evli olmuşdur.
O, daha sonra islamı qəbul edərək Ceyran xanım adını almış Yevqeniya Vasilevna ilə evli olmuşdur.<ref>http://archive.li/gSQd4</ref>
Üç uşağı olub: qızı [[Tamara xanım Xoyskaya|Tamara]] (1902-1990) və iki oğlu Murad (1910-1973) və Ənvər (1914-1935).
Fətəli xan Xoyskinin üç uşağı olub: qızı [[Tamara xanım Xoyskaya|Tamara]] (1902-1990) və iki oğlu Murad (1910-1973) və Ənvər (1914-1935).<ref name=":2"> ''Исмаилов Э. Э.'' Ханы Хойские. Материалы к родословной и биографиям // Известия Азербайджанского историко-родословного общества. Вып. 4. — Баку, 2003. — С. 56.</ref>
Qızı Tamara xanım Azərbaycan SSR {{KP MK}}-nın sədri, Azərbaycan SSR maliyyə xalq komissarı və Tacikistan SSR Kommunist Partiyası MK-nın birinci katibi vəzifəsində işləmiş Mirzə Davud Hüseynova ərə getmişdir.
Qızı Tamara xanım Azərbaycan SSR Kp MK-nın sədri, Azərbaycan maliyyə xalq komissarı və Tacikistan SSR Kommunist Partiyası MK-nın birinci katibi postlarını tutan [[Mirzə Davud Hüseynov]]a ərə getmişdir.<ref name=":2" /> Oğlu Murad Bakıda nəqliyyat idarəsində çalışıb.<ref name=":2" /> Kiçik oğlu Ənvər Moskvada əməliyyat olunduqdan sonra diabet xəstəliyindən narkozdan sonra oyanmadı.<ref>[https://ru.sputnik.az/news/20080522/42309593.html Тамара Хойская: «Никого не обвиняю в том, что в Баку стоят памятники коммунистам, а не лидерам АДР»] Sputnik (''rusca'')</ref>
Oğlu: Murad Bakıda nəqliyyat idarəsində çalışıb.
Kiçik oğlu: Ənvər Moskvada əməliyyat olunduqdan sonra diabet xəstəliyi səbəbində narkozdan sonra oyanmayıb və vəfat edib.
== Xatirəsi ==
== Xatirəsi ==
[[Şəkil:Stamp of Azerbaijan 441.jpg|thumb|right|250px|Anadan olmasının 120 illiyi münasibəti ilə buraxılmış marka]]
[[Şəkil:Stamp of Azerbaijan 441.jpg|thumb|right|250px|Anadan olmasının 120 illiyi münasibəti ilə buraxılmış marka]]
* Bakı şəhərin prospektlərindən biri Fətəli xan Xoyskinin adını daşıyır
* Bakı şəhərin prospektlərindən biri Fətəli xan Xoyskinin adını daşıyır.
* 1997-ci ildə Azərbaycanda Xoyskiyə həsr olunmuş poçt markası buraxıldı
* 1997-ci ildə Azərbaycanda Xoyskiyə həsr olunmuş poçt markası buraxılıb
* Dəfn olduğu yerdə yəni Tbilisi nəbatat bağının ərazisində qəbirüstü abidəsi ucaldılıb
* Dəfn olduğu yerdə yəni Tbilisi nəbatat bağının ərazisində qəbirüstü abidəsi ucaldılıb.
* Bakıda ([[İstiqlaliyyət küçəsi (Bakı)|İstiqlaliyyət küçəsi]]ndə) Fətəli xan Xoyskinin 1918-ci ildən 1920-ci ilədək yaşamış olduğu evin divarında, barelyef qoyulub
* Bakıda (İstiqlaliyyət küçəsində) Fətəli xan Xoyskinin 1918-ci ildən 1920-ci ilədək yaşamış olduğu evin divarında, barelyef vurulub.
* Şəkidə əvvəllər Karl Marks adını daşımış küçənin adı " Fətəli xan Xoyski"yə çevrilib
* Şəkidə əvvəllər Karl Marks adını daşımış küçəyə onun adı verilib.
* 2016 istehsal [[Əli və Nino (film, 2016)|Əli və Nino]] filmində Fətəli xan Xoyskinin rolunu [[Xalid Ərgənc]] oynamışdır
== Həmçinin bax ==
== Həmçinin bax ==
* [[Xoyskilər]]
* [[Xoyskilər]]
== İzlə ==
== Video ==
* [https://www.youtube.com/watch?v=W8ySO-cZFBo Fətəli xan Xoyski haqqında sənədli film]
Fətəli xan Xoyski — azərbaycanlı ictimai-siyasi xadim, dövlət xadimi, hüquqşünas; 28 may 1918-ci ildə yaranmış Azərbaycan Cümhuriyyətinin əsas qurucularından biri, ilk nazirlər şurası sədri və daxili işlər naziri.
1897-cı ildə Moskva Universitetinin hüquq fakültəsini bitirib.
Əmək fəaliyyəti
1897 – 1907-ci illərdə əvvəl Yelizavetpol dairə məhkəməsi yanında məhkəmə vəzifələri üçün kiçik namizəd təyin olunmuş, sonra Kutaisi, Zuqdidi və Suxumidə bir neçə il məhkəmə-hüquq sahəsində çalışmışdır.
1917-ci ilin oktyabrından 1918-ci ilin aprelinədək Bakı şəhər Dumasına rəhbərlik edib.
1917-ci ilin noyabr ayının 15-dən 1918-ci ilin fevral ayının 10-adək Zaqafqaziya komissarlığı nəzdində xalq maarif komissarı olub.
1918-ci ilin aprel ayından isə Zaqafqaziya hökumətinin ədliyyə naziri təyin olunub.
1918-ci ilin may ayının 28-dən iyun ayının 17-dək Azərbaycan Cümhuriyyətinin Nazirlər Şurasının sədri, eyni vaxtda daxili işlər naziri,
1918-ci ilin dekabr ayının 26-dan 1919-cu ilin mart ayının 14-dək və
1919-cu ilin dekabr ayının 24-dən 1920-ci ilin aprel ayının 1-dək Azərbaycan Cümhuriyyətinin xarici işlər naziri vəzifəsində çalışıb.
İctimai-siyasi aktivliyi
1907-ci ildə Rusiya imperiyasının II Dövlət dumasına deputat seçilib.
Xoyski (sol tərəfdə oturub) İkinci Dövlət dumasının bir qrup deputatı ilə birlikdə.
Zaqafqaziya Seyminin (10 fevral — 26 may 1918) üzvü idi; Müsavat və demokratik bitərəf qrupun fraksiyasına daxil olmuşdur. Müvəqqəti Azərbaycan Milli Şurasının (27 may — 7 dekabr) üzvü. Mayın 27-dən Milli Şuranın icraiyyə komitəsinin sədri olmuşdur.
Xoyskinin Azərbaycanın müstəqilliyinin elan edilməsi barədə bir sıra dövlətlərin xarici işlər nazirlərinə göndərdiyi radioqramın surəti. 30 may 1918-ci il.
Azərbaycan Parlamentinin (7 dekabr 1918 — 27 aprel 1920) üzvü. Zaqafqaziya respublikalarının nümayəndələri konfransında Azərbaycan nümayəndə heyətinin üzvü idi (25 aprel — 30 may 1919, Tiflis).
Ölümü
Bakıda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Tiflisə köçüb, orada 19 iyun 1920-ci ildə qətlə yetirilib. Dəfn mərasimini Tiflisdəki İran konsulluğu təşkil etmişdir.
Ailəsi
İslamı qəbul edərək Ceyran xanım adını almış Yevqeniya Vasilevna ilə evli olmuşdur.
Üç uşağı olub: qızı Tamara (1902-1990) və iki oğlu Murad (1910-1973) və Ənvər (1914-1935).
Qızı Tamara xanım Azərbaycan SSR KP MK-nın sədri, Azərbaycan SSR maliyyə xalq komissarı və Tacikistan SSR Kommunist Partiyası MK-nın birinci katibi vəzifəsində işləmiş Mirzə Davud Hüseynova ərə getmişdir.
Oğlu: Murad Bakıda nəqliyyat idarəsində çalışıb.
Kiçik oğlu: Ənvər Moskvada əməliyyat olunduqdan sonra diabet xəstəliyi səbəbində narkozdan sonra oyanmayıb və vəfat edib.
Xatirəsi
Anadan olmasının 120 illiyi münasibəti ilə buraxılmış marka
Bakı şəhərin prospektlərindən biri Fətəli xan Xoyskinin adını daşıyır.
1997-ci ildə Azərbaycanda Xoyskiyə həsr olunmuş poçt markası buraxılıb
Dəfn olduğu yerdə yəni Tbilisi nəbatat bağının ərazisində qəbirüstü abidəsi ucaldılıb.
Bakıda (İstiqlaliyyət küçəsində) Fətəli xan Xoyskinin 1918-ci ildən 1920-ci ilədək yaşamış olduğu evin divarında, barelyef vurulub.
Şəkidə əvvəllər Karl Marks adını daşımış küçəyə onun adı verilib.
Rusiya İmperiyası
