41.615
redaktə
→Ədəbiyyat
Redaktənin izahı yoxdur |
|||
| (2 redaktor tərəfindən edilmiş 13 dəyişiklik göstərilmir) | |||
| Sətir 1: | Sətir 1: | ||
[[Kateqoriya: | [[Kateqoriya:{{padleft:|1|{{PAGENAME}}}}]] | ||
{{Dövlət xadimi | |||
| azərbaycan dilində adı = Dərvişməhəmməd xan | | azərbaycan dilində adı = Dərvişməhəmməd xan | ||
| adın orijinalı = درويش محمد خان | | adın orijinalı = درويش محمد خان | ||
| Sətir 24: | Sətir 25: | ||
| uşaqları = Baqi bəy | | uşaqları = Baqi bəy | ||
}} | }} | ||
'''Dərvişməhəmməd xan''' | '''Dərvişməhəmməd xan''' — [[Şəki hökmdarlığı|Şəki]] hökmdarı (1524–1551). 1538-ci ildə Şirvanşahlar dövlətinə hərbi dəstək göstərərək Buğurt qalasını mühasirədə saxlayan qızılbaşlara gecə basqınları etmiş, Şirvanşahlar dövlətinin süqutundan az sonra isə Səfəvilər dövləti ilə münasibətləri yaxşılaşdırmağa nail olmuş və 1539-cu ildə I Şah Təhmasibin bacısı Pərixan xanım ilə evlənmışdir. Lakin bu evlililik cəmi 4 il çəkmiş, 1543-cü ildə Pərixan xanımın ölümü ilə başa çatmışdır. | ||
1551-ci ildə Şah Təhmasib böyük bir ordu ilə Şəki hökmdarlığının ərazisinə daxil oldu. Şəki ordusu ilə ilk toqquşmada qızılbaşlar qalib gəldilər və Şəkinin ən məşhur sərkərdələrindən birini əsir götürdülər. Daha sonra isə onlar Şəki hökmdarlığının üç əsas istehkamını eyni vaxtda mühasirəyə aldılar. Həmin istehkamlardan Dərvişməhəmməd xanın sığındığı [[Gələrsən-Görərsən qalası|“Gələsən-Görəsən”]] qalası istisna olmaqla, digər ikisinin müdafiəçiləri 20 günlük inadlı müqavimətdən sonra təslim olmağa məcbur edildi. Bundan sonra Dərvişməhəmməd xan bir gecə 400 nəfərlə “Gələsən-Görəsən”dən çıxdı. Bu zaman onlar ilə qalanı əhatəyə almış qızılbaş dəstələri arasında baş vermiş şiddətli döyüşdə həmin 400 nəfərdən 250-si və Dərvişməhəmməd xanın özü həlak oldu. | 1551-ci ildə Şah Təhmasib böyük bir ordu ilə Şəki hökmdarlığının ərazisinə daxil oldu. Şəki ordusu ilə ilk toqquşmada qızılbaşlar qalib gəldilər və Şəkinin ən məşhur sərkərdələrindən birini əsir götürdülər. Daha sonra isə onlar Şəki hökmdarlığının üç əsas istehkamını eyni vaxtda mühasirəyə aldılar. Həmin istehkamlardan Dərvişməhəmməd xanın sığındığı [[Gələrsən-Görərsən qalası|“Gələsən-Görəsən”]] qalası istisna olmaqla, digər ikisinin müdafiəçiləri 20 günlük inadlı müqavimətdən sonra təslim olmağa məcbur edildi. Bundan sonra Dərvişməhəmməd xan bir gecə 400 nəfərlə “Gələsən-Görəsən”dən çıxdı. Bu zaman onlar ilə qalanı əhatəyə almış qızılbaş dəstələri arasında baş vermiş şiddətli döyüşdə həmin 400 nəfərdən 250-si və Dərvişməhəmməd xanın özü həlak oldu. | ||
| Sətir 74: | Sətir 75: | ||
Şah Təhmasibin 1549-cu ilin yanvarında Mazandaran hakimimə göndərdiyi fəthnamədən məlum olur ki, qızılbaşlar sözgedən problemi Şəki hakimliyini talamaq yolu ilə həll etməyə çalışıblar. Həmin mənbədə Şah Təhmasib bəyan edir ki, | Şah Təhmasibin 1549-cu ilin yanvarında Mazandaran hakimimə göndərdiyi fəthnamədən məlum olur ki, qızılbaşlar sözgedən problemi Şəki hakimliyini talamaq yolu ilə həll etməyə çalışıblar. Həmin mənbədə Şah Təhmasib bəyan edir ki, | ||
{{Sitatın əvvəli}} | {{Sitatın əvvəli}} | ||
«''Azərbaycan və Şirvanat ləşgəri ilə Qarabağa rəvan olduq ki Bərdə ölkəsində qışlaq edib ərzaq və ləşgərə zəruri olan şeyləri bu il Şəki və Gürcüstan ölkəsi və o hüduddan əldə edək və sözgedənin'' (Dərvişməhəmməd xanın) ''hörmətli oğlu Cahan müta hökm üzrə tez layiqli peşkəşlərlə yüksək dərgaha gəlib Zəfər təsirli ordugaha qatıldı və Cəlaləddin Sunduk bəy qorçibaşını əmirlərin qorçilərindən və ləşgərlərindən on min kəsi rəvanəye-Şəki edib özünə Bərdə ölkəsində dayanmağı buyurduq''. (Digər bir mənbədə isə Şəkiyə göndərilmiş qurçilərin sayı 2500 kimi göstərilir və həm də qeyd edilir ki, ''"Dərvişməhəmməd xan qazilərin xofundan [[Kiş qalası|Kiş qalasına]] pənah apardı''{{sfn|Hasan-i-Rumlu|1931|p=334}}.) ''və adı çəkilən'' (Sunduk bəy) ''Şanlı nüsrət əsgərlərlə qeyd edilən ölkəyə'' (Şəkiyə) ''üz tutub 200 min qoyun və 50 min qaramal və beş min at və | «''Azərbaycan və Şirvanat ləşgəri ilə Qarabağa rəvan olduq ki Bərdə ölkəsində qışlaq edib ərzaq və ləşgərə zəruri olan şeyləri bu il Şəki və Gürcüstan ölkəsi və o hüduddan əldə edək və sözgedənin'' (Dərvişməhəmməd xanın? Ya Gürcüstan hakiminin?) ''hörmətli oğlu Cahan müta hökm üzrə tez layiqli peşkəşlərlə yüksək dərgaha gəlib Zəfər təsirli ordugaha qatıldı və Cəlaləddin Sunduk bəy qorçibaşını əmirlərin qorçilərindən və ləşgərlərindən on min kəsi rəvanəye-Şəki edib özünə Bərdə ölkəsində dayanmağı buyurduq''. (Digər bir mənbədə isə Şəkiyə göndərilmiş qurçilərin sayı 2500 kimi göstərilir və həm də qeyd edilir ki, ''"Dərvişməhəmməd xan qazilərin xofundan [[Kiş qalası|Kiş qalasına]] pənah apardı''{{sfn|Hasan-i-Rumlu|1931|p=334}}.) ''və adı çəkilən'' (Sunduk bəy) ''Şanlı nüsrət əsgərlərlə qeyd edilən ölkəyə'' (Şəkiyə) ''üz tutub 200 min qoyun və 50 min qaramal və beş min at və otuz min xərvar buğda və düyü və sairə qədər qeyd edilən ölkədən götürüb və qarət edib Yüksək orduya gətirdilər və qeyd edilən qənimət əmirlərə və ləşgərlərə paylandı. On gündən sonra ki sözgedən'' (qənimət) ''orduya gətirilmişdi, xəbər gətirildi ki Əlqas mirzə Həmədana yetişib...»''{{sfn|Shāh Ṭahmāsb Ṣafavī|1971 (١٣٥٠)|p=184-185}}. | ||
{{Sitatın sonu}} | {{Sitatın sonu}} | ||
Bundan sonra isə Şah Təhmasib təkrarən “təşrif buyurmuş” qardaşını dəf etmək üçün qışlamanı yarımçıq qoyub öz ordusunu Qarabağdan çıxartdı. Tezliklə, Əlqas mirzə yaxalandı, Qəhqəhə qalasına salınıb ömürlük dustaq edildi və sonra elə oradaca dünyasını dəyişdi. | Bundan sonra isə Şah Təhmasib təkrarən “təşrif buyurmuş” qardaşını dəf etmək üçün qışlamanı yarımçıq qoyub öz ordusunu Qarabağdan çıxartdı. Tezliklə, Əlqas mirzə yaxalandı, Qəhqəhə qalasına salınıb ömürlük dustaq edildi və sonra elə oradaca dünyasını dəyişdi. | ||
| Sətir 112: | Sətir 113: | ||
19-cu əsrə aid Şəkinin yerli mənbəsinə görə Dərvişməhəmməd xanın öldürülməsindən sonra | 19-cu əsrə aid Şəkinin yerli mənbəsinə görə Dərvişməhəmməd xanın öldürülməsindən sonra | ||
{{Sitatın əvvəli}} | {{Sitatın əvvəli}} | ||
''«Şəki xəlayiqi də istiman'' (aman istəmək) ''edib. Şah əfv eləyib, buyruq veribdir, hər kəsə gəlib məqamında sakin olublar. Dərvişməhəmməd xanın oğlu Baği bəy də şah hüzuruna gəlib, şah öldürməyibsə də, xanlıq hökumətini də Bağı bəyə verməyib''»{{sfn| | ''«Şəki xəlayiqi də istiman'' (aman istəmək) ''edib. Şah əfv eləyib, buyruq veribdir, hər kəsə gəlib məqamında sakin olublar. Dərvişməhəmməd xanın oğlu Baği bəy də şah hüzuruna gəlib, şah öldürməyibsə də, xanlıq hökumətini də Bağı bəyə verməyib''»{{sfn|Şəki xanlığının tarixindən|1958|p=26}}. | ||
{{Sitatın sonu}} | {{Sitatın sonu}} | ||
Şah Təhmasib Sultan Süleymana göndərdiyi bir fəthnamədə isə bu qələbəsini belə şərh etmişdi: | Şah Təhmasib Sultan Süleymana göndərdiyi bir fəthnamədə isə bu qələbəsini belə şərh etmişdi: | ||
| Sətir 120: | Sətir 121: | ||
== İstinadlar == | == İstinadlar == | ||
{{istinadlar| | {{istinadlar|}} | ||
== Qeydlər == | == Qeydlər == | ||
{{İstinad siyahısı | {{İstinad siyahısı | ||
|group=qeyd | |group=qeyd | ||
| Sətir 162: | Sətir 162: | ||
<ref name=Q10>''Qicdavul'' – ordunun arxasını mühafizə edən dəstə mənasındadır. </ref> | <ref name=Q10>''Qicdavul'' – ordunun arxasını mühafizə edən dəstə mənasındadır. </ref> | ||
}} | }} | ||
== Ədəbiyyat == | == Ədəbiyyat == | ||
# {{məqalə | |||
|müəllif = [[Namiq Musalı|Musalı N.S.]] | |müəllif = [[Namiq Musalı|Musalı N.S.]] | ||
|başlıq = “Cahangüşayi xaqan-i sahibqiran” əsərində Şəki tarixinə aid məlumatlar | |başlıq = “Cahangüşayi xaqan-i sahibqiran” əsərində Şəki tarixinə aid məlumatlar | ||
| Sətir 188: | Sətir 187: | ||
|pmid = | |pmid = | ||
}} | }} | ||
# {{kitab3 | |||
| müəllif = Hasan-i-Rumlu. | |||
| müəllif = Hasan-i-Rumlu | |||
| hissə = | | hissə = | ||
| hissənin linki = | | hissənin linki = | ||
| Sətir 212: | Sətir 210: | ||
| ref = Hasan-i-Rumlu | | ref = Hasan-i-Rumlu | ||
}} | }} | ||
# {{kitab3 | |||
| müəllif = ʿAbd al-Ḥusayn Navāʾī | | müəllif = ʿAbd al-Ḥusayn Navāʾī | ||
| hissə = | | hissə = | ||
| Sətir 235: | Sətir 233: | ||
| ref = Shāh Ṭahmāsb Ṣafavī | | ref = Shāh Ṭahmāsb Ṣafavī | ||
}} | }} | ||
# {{kitab3 | |||
| müəllif = Musəvi T. | | müəllif = Musəvi T. | ||
| hissə = | | hissə = | ||
| Sətir 258: | Sətir 256: | ||
| ref = Musəvi T. | | ref = Musəvi T. | ||
}} | }} | ||
# {{kitab3 | |||
| müəllif = Hacı Seyid Əbdülhəmid | | müəllif = Hacı Seyid Əbdülhəmid | ||
| hissə = | | hissə = | ||
| Sətir 282: | Sətir 279: | ||
| ref = Hacı Seyid Əbdülhəmid | | ref = Hacı Seyid Əbdülhəmid | ||
}} | }} | ||
# {{kitab3 | |||
| müəllif = اسکندر بیگ ترکمان | | müəllif = اسکندر بیگ ترکمان | ||
| hissə = | | hissə = | ||
| Sətir 306: | Sətir 302: | ||
| ref = اسکندر بیگ ترکمان | | ref = اسکندر بیگ ترکمان | ||
}} | }} | ||
# {{kitab3 | |||
| müəllif = Fərzəlibəyli Ş. | | müəllif = Fərzəlibəyli Ş. | ||
| hissə = | | hissə = | ||
| Sətir 330: | Sətir 325: | ||
| ref = Fərzəlibəyli Ş. | | ref = Fərzəlibəyli Ş. | ||
}} | }} | ||
# {{kitab3 | |||
| müəllif = Həsən bəy Rumlu | | müəllif = Həsən bəy Rumlu. | ||
| hissə = | | hissə = | ||
| hissənin linki = | | hissənin linki = | ||
| başlıq = Əhsənüt-təvarix | | başlıq = Əhsənüt-təvarix | ||
| orijinal = | | orijinal = | ||
| link = | | link = http://lib.az/users/1/upload/files/Hesen_Bey_Rumlu_-_Ehsenut-Tevarix_(Oqtay_Efendiyev%2C_Namiq_Musali).pdf | ||
| vikimənbə = | | vikimənbə = | ||
| cavabdeh = | | cavabdeh = | ||
| Sətir 342: | Sətir 337: | ||
| yer = Kasamonu | | yer = Kasamonu | ||
| nəşriyyat = | | nəşriyyat = | ||
| il = | | il = 2017 | ||
| | | cild = | ||
| | | səhifə = | ||
| | | sütunlar = | ||
| | | səhifələr = 661 | ||
| seriya = | | seriya = | ||
| isbn = 978-605-030-641-5 | | isbn = 978-605-030-641-5 | ||
| doi = | | doi = | ||
| | | tiraj = | ||
| ref = Həsən bəy Rumlu | | archiveurl = https://web.archive.org/web/20230424164631/http://lib.az/users/1/upload/files/Hesen_Bey_Rumlu_-_Ehsenut-Tevarix_%28Oqtay_Efendiyev%2C_Namiq_Musali%29.pdf | ||
| archivedate = 24 Apr 2023 | |||
| ref = Həsən bəy Rumlu | |||
}} | }} | ||
# {{kitab3 | |||
| müəllif = | | müəllif = Məmmədova Ş. | ||
| hissə = | | hissə = | ||
| hissənin linki = | | hissənin linki = | ||
| Sətir 376: | Sətir 373: | ||
| ref = Şükufə Məmmədova | | ref = Şükufə Məmmədova | ||
}} | }} | ||
# {{kitab3 | |||
| müəllif = Xacə Zeynalabdin Əli Əbdi bəy Şirazi | | müəllif = Xacə Zeynalabdin Əli Əbdi bəy Şirazi | ||
| hissə = | | hissə = | ||
| Sətir 399: | Sətir 396: | ||
| ref = Əbdi bəy Şirazi | | ref = Əbdi bəy Şirazi | ||
}} | }} | ||
{{ | # {{ŞXT-1958|26}} | ||
}} | |||
{{Şəkidə hakimiyyətdə olmuş şəxslər}} | {{Şəkidə hakimiyyətdə olmuş şəxslər}} | ||
{{ | |||
{{Yoxlanılmış məqalə}} | |||
[[en:Darvish Mohammad Khan]][[ru:Дервиш Мухаммед хан]][[tr:Derviş Muhammed Han]] | |||