Hacı Çələbi xan: Redaktələr arasındakı fərq

==Haqqında məlumatlar==

Hacı Çələbi xanın adı mənbələrdə ilk dəfə Məhəmməd Kazımın “Nameyi aləm arayi Nadiri” əsərinin ikinci cildində, Nadir şahın Dağıstana etdiyi 1741 – 1742-ci il yürüşləri ilə bağlı olaraq çəkilir. Göstərilir ki Nadir şah Dağıstana daxil olduqdan sonra eyni vaxtda dörd tərəfə dörd ordu göndərmiş və bunlardan üçüncüsü Qaraqaytaq üsmiliyinə – Hacı Çələbiyə qarşı olmuşdur. Dərbənddən bir qədər şimal-qərbdə yerləşən Qaraqaqaytaqın usmisi həmin vaxt Əhməd xan idi. Lakin Məhəmməd Kazım bu yerdə onun adını çəkmir. Nəzərə alsaq ki Məhəmməd Kazım “Nameyi aləm arayi Nadiri” əsərini bu hadisənin göstərdiyi tarixindən<ref name=Q1 group=qeyd/> təxminən 10 il sonra – 1750-ci illərin əvvəllərində yazmağa başlamışdır{{Sfn|Мухаммад-Казим|1961|с=10}} və bu hadisəni şəxsən izləməmişdir, o halda onun səhv etdiyini, adları, yerləri, hadisələri və tarixləri qarışdıra biləcəyini də ehtimal edə bilərik. Amma məsələ burasındadır ki, həqiqətən də həmin dövrlərdə Şəki ilə Qaraqaytaq arasında sıx əlaqələr mövcud olmuşdur. Məsələn, hicri 1159-cu (24.01.1746–12.01.1747) ildə Hacı Çələbinin Şəki xanı seçilməsi barədə Nuxadan Qaraqaytağa məktub göndərilmişdir{{Sfn|Azərbaycan tarixi arxiv sənədlərində|2012|ss=27, 381-380}}. Yaxud, Şəki xanı [[Məhəmmədhüseyn xan|Məhəmmədhüseyn xanın]] hakimiyyəti dövründə (1759–1780) Şəki xanlığının Tabasaranla yanaşı, Qaraqaytaqda da kəndləri vardı{{Sfn|Şəki ən qədim zamanlardan günümüzədək|2020|s=220}}. Və yaxud, türk dillərindən biri olan qumuq dili Qaraqaytaq əhalisinin danışdığı iki əsas dildən biri olduğu kimi, Şəki əhalisinin də o dövrlərdə həmin dildə danışması bir mənbədə qeyd olunmuşdur{{Sfn|Серебров А.Г.|1958|с=180}} və s. Lakin “Nameyi aləm arayi Nadiri” əsərinində olan Hacı Çələbi ilə bağlı aşağıdakı məlumatların doğruluğu təkzib edilə bilmədiyi kimi, təsdiqlənməsi də yetərli məlumatın olmaması səbəbindən hələlik mümkün deyil:

{{sitat2|[Nadir şah] Xanəli xan Quqlana və Gəncə hakimi Həsənəli xana əmr etdi ki on minə yaxın adamla Qaraqaytaqda Hacı Çələbinin<ref name=Q2 group=qeyd/> yolunu kəsib onu dəf etməyə çalışsınlar{{Sfn|Козлова А.Н. (1)|2011|с =75}}... Xanəli xan Quqlan və Gəncəli Həsənəli xan, Hacı Çələbi Qaraqaytaqinin üzərinə getdilər. Həmin ölkəyə daxil olan kimi ləzgi dəstələri ilə qarşılaşdılar. Qaraqaytaq vadisi döyüş meydanına çevrildi və o iki şanlı ordunun əsgərləri döyüşmək üçün sıraya düzüldülər. Hər iki tərəfdən şöhrətli döyüşçülər, layiqli igidlər döyüş meydanına girdilər. Elə bir döyüş oldu ki, o mavi göydəki qaniçən Mərrix (Mars) də o iki şanlı ordunu mədh etməyə və alqışlamağa başladı. Ləzgilər üç-dörd saat mətanət və cəsarət göstərdilər, lakin yalnız meşələrdə və kolluqlarda döyüşməyə öyrəşdikləri üçün açıq meydanda qalibiyyətli əsgərlərin hücumuna tab gətirə bilmədilər, sıraları dərhal dağıldı və qaçdılar. Həmin ağır gündə ləzgi tayfasından çoxlu sayda döyüşçü qalibiyyətli ordu tərəfindən öldürüldü və əsir götürüldü. Qeyd edilən qazilər parlaq qələbə ilə geri döndülər. Bu zaman fələyin hökmü və ilahi qismətə uyğun olaraq başqa bir dağ boyunca keçilməz istehkamlara doğru hərəkət edən Hacı Çələbinin ailəsi və onun camaatından təxminən beş yüz ailə qalibiyyətli ordunun qarşısına çıxdı. Qadınlı-kişili o adamların hamısı qalibiyyətli gənclər tərəfindən əsir götürüldü. Xanəli xan Hacı Çələbinin ailəsini və başqa başçıların ailələrini tamamilə sağ-salamat qalibiyyətli ordunun düşərgəsinə gətirəndə, onlar hörmətlə qarşıladılar, dünya fatehlərinin ağası və şahlar şahının məhəbbətinə layiq görüldülər{{Sfn|Козлова А.Н. (2)|2011|с=78}}.}}

Məhəmməd Kazımın “Nameyi aləm arayi Nadiri” əsərindən sonra Hacı Çələbi xanın adı çəkilən növbəti mənbə Məhəmməd əl-Carinin “Car salnaməsi”dir. Bu yerli mənbədir və xronikadır, “Nameyi aləm arayi Nadiri”dən fərqli olaraq buradakı məlumatlar kifayət qədər dəqiqdir və heç bir mübahisə doğurmur. Əsərdə Şəki ilə bağlı məlumatlar 1730-cu illərin birinci yarısından başlasa da Hacı Çələbi xanın fəaliyyəti ilə bağlı ilk məlumat 1744-cü ilin payızına aidir: