Redaktə edilir: Həsənsu döyüşü (1752)
Bu dəyişiklik geri qaytarıla bilər. Lütfən aşağıdakı müqayisəni yoxlayın və bu dəyişikliyi həqiqətən də etmək istədiyinizə əmin olduqdan sonra "Səhifəni qeyd et" düyməsini basaraq dəyişikliyi geri qaytarın.
Hal-hazırkı versiya | Mətniniz | ||
Sətir 20: | Sətir 20: | ||
|komandan3 = | |komandan3 = | ||
|komandan4 = | |komandan4 = | ||
|qüvvə1 = | |qüvvə1 = | ||
|qüvvə2 = | |qüvvə2 = | ||
|qüvvə3 = | |qüvvə3 = | ||
|qüvvə4 = | |qüvvə4 = | ||
|itkilər1 = | |itkilər1 = on, yaxud on iki çərkəz və adi insanlar{{sfn|АВПРИ.Ф. Сношения России с Грузией.|1752|с=90}} | ||
|itkilər2 = {{*}}300 nəfər | |itkilər2 = | ||
{{*}}300 nəfər öldürüldü{{sfn|Molla Məhəmməd əl-Cari (3)|1997|s=53}} | |||
{{*}}300 nəfərədək əsir götürüldü, 700 nəfər öldürüldü | {{*}}300 nəfərədək əsir götürüldü, 700 nəfər öldürüldü{{sfn|Бутков П.Г. (часть первая 3)|1869|с=240}} | ||
{{*}}1.500 əsir götürüldü{{sfn|АВПРИ.Ф. Сношения России с Грузией.|1752|с=90}} | |||
{{*}}1.500 | |||
|itkilər3 = | |itkilər3 = | ||
|itkilər4 = | |itkilər4 = | ||
Sətir 35: | Sətir 34: | ||
|vikianbar = | |vikianbar = | ||
}} | }} | ||
'''Həsənsu döyüşü (1752)''' — 16 sentyabr 1752-ci il tarixdə Şəmsəddil | '''Həsənsu döyüşü (1752)''' — 16 sentyabr 1752-ci il tarixdə Şəmsəddil mahalındakı Həsənsu adlı yerdə Şəki xanı Hacı Çələbinin oğlu Ağakişi bəylə gürcü çarları Teymuraz və İrakli arasında baş vermiş döyüş. Bu döyüşdə gürcü çarlarının tərəfində Şimali Qafqazdan gətirilmiş muzdlular da vuruşmuşdur. Ağakişi bəy məğlub olaraq ordusunu Şəmkirə geri çəkmiş, [[Gəncə – Qazax arasındakı yolda baş vermiş döyüş (1752)|8 aprel döyüşündə]] atasının gürcülərin əlindən aldığı ərazilər üzərində nəzarəti itirmişdir. | ||
====Haqqında məlumatlar==== | ====Haqqında məlumatlar==== | ||
1752-ci ilin may (Qriqori təqvimi ilə may/iyun) ayında gürcü mitropoliti Romanın sözləri əsasında | 1752-ci ilin may (Qriqori təqvimi ilə may/iyun) ayında gürcü mitropoliti Romanın sözləri əsasında Kizlarda tərtib edilmiş və Sankt-Peterburqa göndərilmiş məktubda göstərilir ki, | ||
{{sitat2|Gürcülər və kaxetlər bir çox düşmənlərdən, xüsusi ilə də dağlılardan ziyan görürlər: İran vilayətinin beş xanı – Qazax, Borçalı, Şəmşəddil, İrəvan və Gəncə xanları, qismən gürcü çarına meylli idilər. Hansılar ki, gürcü çarı İraklinin yanında öz qoşunları ilə şəkili Hacı Çələbi ilə döyüşməyə getmişdilər. Amma Şəkili Hacı Çələbi İraklinin ordusundan 6.000 nəfəri öldürdü və ya əsir götürdü. Bəli, keçən il bu çar İrakli ordusu ilə həmin bu şəkili | {{sitat2|Gürcülər və kaxetlər bir çox düşmənlərdən, xüsusi ilə də dağlılardan ziyan görürlər: İran vilayətinin beş xanı – Qazax, Borçalı, Şəmşəddil, İrəvan və Gəncə xanları, qismən gürcü çarına meylli idilər. Hansılar ki, gürcü çarı İraklinin yanında öz qoşunları ilə şəkili Hacı Çələbi ilə döyüşməyə getmişdilər. Amma Şəkili Hacı Çələbi İraklinin ordusundan 6.000 nəfəri öldürdü və ya əsir götürdü. Bəli, keçən il bu çar İrakli ordusu ilə həmin bu şəkili Acı Çələbiyə qarşı döyüşdə iştirak etmiş və 6.000 adamını, üstəlik bütün mal-dövlətini itirmiş, özü isə az saylı adamla geri qayıtmışdır. İndi isə yuxarıda qeyd edilən İrəvan, Gəncə, Qazax, Şəmsəddil və Borçalı xanları çar İraklidən uzaqlaşaraq Acı Çələbiyə yaxınlaşıblar. Bundan gürcü və kaxet çarları böyük təhlükə altındadırlar və özlərini müdafiə etməyə ümidləri yoxdur. Mən Gürcüstandan səfərə çıxanda mənimlə birlikdə bu iki çarın elçiləri вэ göndərildi, hansı ki, mənimlə Kabardanın özünədək, Kaban [kənd] Kazyevədək getdilər və o yerlərə çatanda elçilər oradan Tatartupa<ref name="Q15" group="qeyd" /> getdilər və Tatartupdan isə çərkəzlərdən qoşun istəmək üçün Böyük Kabardaya getmək niyyətində idilər. Gürcü vilayəti Kaxetinin sakinləri böyük qorxu altındadırlar və gözlənilməz hücum gözləyirlər, çünki onların yaxınlığında düşmənlərdən xilas olmaq üçün uyğun və möhkəmləndirilmiş bir yer yoxdur, Gürcüstanda kişi odur ki, kəndlərdə, yollarda və dağlarda təhlükəsiz yerdə olsun, harada qarət olmasa, qarət üçün bir şey olmasa, qarətçilərin əlindən bir çox yollardan keçmək mümkün deyil. Belə ki dağlı xalqlar gürcüləri yollarda müşayiət etmək işini öz boyunlarına götürüblər. Amma yolda onları soyur, əşyalarını əllərindən alıb öz aralarında bölüşürlər. Buna görə də Gürcüstanda böyük narahatçılıq var{{sfn|Бутков П.Г. (часть первая 4)|1869|с=389-390}}{{sfn|Бутков П.Г. (часть третья 5) |1869|с=89}}.}} | ||
Məktubun mətnindən aydın olur ki Gürcüstandan Kabardayədək mitropolit Romanla yol yoldaşı olmuş gürcü çarlarının elçiləri Hacı Çələbi ilə döyüşmək üçün Kabardadan ordu gətirməyə gedirmişlər. Digər məktublardan və arxiv materiallarından isə məlum olar ki, həmin elçilər Gürcüstana əliboş qayıtmalı olublar. Yalnız 1752-ci il iyulun ikinci yarısında Hacı Çələbi xan Kartli və Kaxetin azərbaycanlı kəndlərini Teymuraz və İraklinin əlindən aldıqdan və Tiflis yaxınlığındakı Baydar<ref name= | Məktubun mətnindən aydın olur ki Gürcüstandan Kabardayədək mitropolit Romanla yol yoldaşı olmuş gürcü çarlarının elçiləri Hacı Çələbi ilə döyüşmək üçün Kabardadan ordu gətirməyə gedirmişlər. Digər məktublardan və arxiv materiallarından isə məlum olar ki, həmin elçilər Gürcüstana əliboş qayıtmalı olublar. Yalnız 1752-ci il iyulun ikinci yarısında Hacı Çələbi xan Kartli və Kaxetin azərbaycanlı kəndlərini Teymuraz və İraklinin əlindən aldıqdan və Tiflis yaxınlığındakı Baydar<ref name=Q12 group=qeyd/> adlı yerdə səngər qazdırdıqdan sonra çarlar Kabardadan qoşun gətirməyə daha böyük səy göstərdilər və nəhayət nail oldular. | ||
XVIII əsr gürcü müəllifi olan Papuna Orbeliani özünün “Ambavni Kartli-sani” (Kartli hadisələri) əsərində göstərir ki, | XVIII əsr gürcü müəllifi olan Papuna Orbeliani özünün “Ambavni Kartli-sani” (Kartli hadisələri) əsərində göstərir ki, | ||
{{sitat2| 1752-ci ildə (Gürcüstanın) Şəki-Şirvan xanı Hacı Çələbi tərəfindən işğal edilə bilmə təhlükəsi ilə əlaqədar olaraq, qoşun gətirmək üçün Zedqinidze, Çərkəs ölkəsinə göndərildi. Merab Zedqinidze Çərkəz ölkəsində axtardığını tapdı, amma | {{sitat2| 1752-ci ildə (Gürcüstanın) Şəki-Şirvan xanı Hacı Çələbi tərəfindən işğal edilə bilmə təhlükəsi ilə əlaqədar olaraq, qoşun gətirmək üçün Zedqinidze, Çərkəs ölkəsinə göndərildi. Merab Zedqinidze Çərkəz ölkəsində axtardığını tapdı, amma əli boş qayıtdı, çünki orada pul istədilər; yenidən bir adam göndərdilər və pul verəcəklərini vəd etdilər... | ||
Çərkəz knyazları və zadəganları gəldi və bizim çarımızın əmrinə qulaq asdılar və cavab verdilər: “İstədiyiniz qədər qoşun verə bilərik, amma onlara nə qədər pul verəcəyinizi deyin, sonra qoşunu gətirək”. Düşmən yaxınlaşırdı və məsələ uzana bilərdi. Teymurazın oğlu – Kaxetiya çarı İrakli, özü Çərkəz ölkəsinə qədər getdi, Xevidə dayandı və oradan da çərkəz knyazlarını yola saldı. Çərkəzlər gəlməmişdən əvvəl osetin qoşunu gəldi, çərkəzlərin yüksək vəzifəli şəxsləri gəldilər, qoşun məsələsini müzakirə etdilər və ödəniş təyin etdilər. Çərkəzlər getdilər qoşun toplamağa. Əvvəlcə beş yüz nəfərlik bir qoşun gəldi və (çar) onlarla birlikdə yürüşə çıxdı. | Çərkəz knyazları və zadəganları gəldi və bizim çarımızın əmrinə qulaq asdılar və cavab verdilər: “İstədiyiniz qədər qoşun verə bilərik, amma onlara nə qədər pul verəcəyinizi deyin, sonra qoşunu gətirək”. Düşmən yaxınlaşırdı və məsələ uzana bilərdi. Teymurazın oğlu – Kaxetiya çarı İrakli, özü Çərkəz ölkəsinə qədər getdi, Xevidə dayandı və oradan da çərkəz knyazlarını yola saldı. Çərkəzlər gəlməmişdən əvvəl osetin qoşunu gəldi, çərkəzlərin yüksək vəzifəli şəxsləri gəldilər, qoşun məsələsini müzakirə etdilər və ödəniş təyin etdilər. Çərkəzlər getdilər qoşun toplamağa. Əvvəlcə beş yüz nəfərlik bir qoşun gəldi və (çar) onlarla birlikdə yürüşə çıxdı. | ||
Sətir 52: | Sətir 51: | ||
Şiddətli döyüş baş verdi. Hacı Çələbi oğlunun başçılığı ilə düşmən döyüşçülər qılıncını sıyıraraq gürcü ordusunun üzərinə şığıdılar və güclü hücumla osetinləri bir qədər geri çəkilməyə məcbur etdilər. Çar İrakli bundan çox məyus oldu və özü ordunun qabağına çıxıb şir kimi onlara hücum etdi... Hacı Çələbi oğlunu və Gəncə xanını qaçmağa məcbur elədi; çərkəzlər də pişik kimi döyüşə atılıb qızılbaşları qırdılar{{Sfn|Орбелиани П.|1854|с=75-76}}.}} | Şiddətli döyüş baş verdi. Hacı Çələbi oğlunun başçılığı ilə düşmən döyüşçülər qılıncını sıyıraraq gürcü ordusunun üzərinə şığıdılar və güclü hücumla osetinləri bir qədər geri çəkilməyə məcbur etdilər. Çar İrakli bundan çox məyus oldu və özü ordunun qabağına çıxıb şir kimi onlara hücum etdi... Hacı Çələbi oğlunu və Gəncə xanını qaçmağa məcbur elədi; çərkəzlər də pişik kimi döyüşə atılıb qızılbaşları qırdılar{{Sfn|Орбелиани П.|1854|с=75-76}}.}} | ||
Rus mənbələrinə görə, | |||
{{sitat2|Hacı Çələbi Quba, Qaraqaqaytaq, Avar xanları və tavlinlərlə<ref name= | {{sitat2|Hacı Çələbi Quba, Qaraqaqaytaq, Avar xanları və tavlinlərlə<ref name=Q18 group=qeyd/> Tiflisə yürüşə hazırlaşır{{sfn|Бутков П.Г. (часть третья 5) |1869|с=89}}. [Ağakişi Dağıstan, Şirvan, Dərbənd və Gəncə ordusunu götürərək (onların içində qumuqlar və braqunlar da vardı) 6 min nəfərlə Gürcüstana hücum etdi və çar İraklidən xərac almaq niyyəti ilə Tiflisdən 50 verst cənubda olan Baydarda düşərgə saldı{{sfn|Бутков П.Г. (часть первая 2)|1869|с=239}}] İrakli Hacı Çələbi və əfqanlarla vuruşmaq üçün knyaz Yesame Çebelevi və osetinlərin başçısı Yelisey İlini Kabardaya göndərib ordu istəyir. Hacı Çələbi Teymuraza sülh təklif edir, lakin Teymuraz razılaşmır. 15 avqustda (Qriqori təqvimi ilə 26 avqustda) İrakliyə Böyük Kabardadan [Qara Murzı Aliyevin oğlu{{sfn|Бутков П.Г. (часть первая 2)|1869|с=239}}] Kurqokinin başçılığı altında 500, Kiçik Kabardadan isə Qazı və Qançokun bşaçılığı altında 1.500 çərkəs və osetindən ibarət ordu köməyə gəlir. [Osetinlərin bəzi kəndlərindən isə adamlar iki-iki, üç-üç, dörd-dörd saraya gəlirlər və hər birinə 30 manat mükafat verilir{{sfn|Бутков П.Г. (часть первая 2)|1869|с=239}}] Hacı Çələbi öz oğlu Ağakişini Gürcüstana göndərir. 1 sentyabrda (Qriqori təqvimi ilə 13 sentyabrda) Teymuraz və İrakli dağlı döyüşçülərlə Tiflisdən Tiflisin 60 verstliyində olan Hacı Çələbinin oğlunun üstünə hücuma keçir. Tiflisin 20 verstliyində gürcü ordusu Dağıstan dəstəsini məğlub edir, onların əsir götürdükləri 100 gürcünü əllərindən alır. [300 nəfərədək əsir götürürlər, 700 nəfərədək öldürürlər{{sfn|Бутков П.Г. (часть первая 3)|1869|с=240}}] 5 sentyabrda (Qriqori təqvimi ilə 16 sentyabrda) gürcülər Hacı Çələbinin oğlu üzərində qəti qələbə qazanırlar{{sfn|Бутков П.Г. (часть третья 6) |1869|с=90}}. }} | ||
Gürcü çarı Teymurazın 25 sentyabr (6 oktyabr) 1752-ci il tarixdə, həmin vaxt Rusiya paytaxtında olan Tiflis mitropoliti Afanasiyə göndərdiyi məktubunda o, Ağakişi bəy üzərində qazandığı qələbəni belə təsvir edir: | Gürcü çarı Teymurazın 25 sentyabr (6 oktyabr) 1752-ci il tarixdə, həmin vaxt Rusiya paytaxtında olan Tiflis mitropoliti Afanasiyə göndərdiyi məktubunda o, Ağakişi bəy üzərində qazandığı qələbəni belə təsvir edir: | ||
{{sitat2|İndi burada vəziyyət belədir: sən o böyük padşahlıq sarayına gedən kimi<ref name= | {{sitat2|İndi burada vəziyyət belədir: sən o böyük padşahlıq sarayına gedən kimi<ref name=Q13 group=qeyd/>, Hacı Çələbi öz oğlunu Şirvan ordusu və o tərəflərdə yaşayan ləzgilər, gəncəlilər, Qarabağ, Cavanşir, Bərqumşad (Bərgüşat?), Pinsian (?) və Şəmşəddil və yaxınlığındakı xalqlarla bizim ölkəmizə göndərdi. Onlar Baydarın yanına gələrək xəndək qazdılar, Qazax - Borçalı düşərgəyə çevrildi. Gürcüstan və Kaxetiyadakı bütün tatar kəndlərini tutdu, onlar da öz bacardıqları qədər ona kömək etdilər. Çərkəz ordusunu gətirmək üçün dağlıq bölgələrə gedən oğlumuz şahzadə İrakli özü ilə oradan min çərkəz gətirdi və gürcü ordusunu toplayaraq qalib gəldi və çoxlu ləzgi öldürdü. Hacı Çələbinin oğlu məğlub olduğunu görən kimi Baydarı tərk etdi və geri çəkildi. Biz onun arxasınca getdik, o, Qazaxda Agitapa (Ağstafa) çayının kənarında dayandı və şənbə günü, yəni sentyabrın 5-də (Qriqori təqvimi ilə 16 sentyabrda) oradan hərəkətə başlayıb çayla aşağı düşdü. Biz həmin tarixdə Şəmsəddil torpağındakı Həsənsu<ref name=Q14 group=qeyd/> adlı yerdə ordumuzu toplayıb düşmənlə döyüşə hazırlaşdıq. Onlar artıq döyüşə düzülmüşdülər və bizimlə döyüşməyə hazır idilər. Onların yükləri və bütün ağır şeyləri onların qabağında, özləri isə arxada gəlirdilər. Onlar bizimlə döyüşə girənə qədər artıq günorta saat dörd oldu. Bir saat ərzində onlar möhkəm dayandılar və şiddətlə vuruşdular, lakin Allahın lütfü, həyatverici xaçın gücü və o, əlahəzrətin padşahlığının xoşbəxtliyi ilə biz gücləndik və düşmənə qalib gəldik. Həmin vaxt biz cəmi iki min nəfərlə döyüşə girmişdik. Çünki düşməni sürətlə təqib edərkən ordumuzun bir hissəsi geridə qalmışdı. Düşmənlər Həsənsudan qaçarkən ordumuz Şamxor (Şəmkir) manariyasına qədər on iki saat onların arxasınca gedib onları qırdı. Və Həsənsudan Şamxor manariyasına qədər bizim ordumuz düşməndən min beş yüz əsir götürdü və bir çoxunu da öldürdü. Onların yükləri, azuqələri, düşərgəsi və əşyaları tamamilə bizə qənimət olaraq qaldı. Səxavətli Allahın mərhəməti və müqəddəs xaçın gücü xristian torpağımıza və silahlarımıza Məsihin adının düşmənləri üzərində əvvəllər heç vaxt olmayan qisas almaq bəxş etdi. Bununla sizə göstəriş veririk ki, yuxarıda təsvir olunan hər şeyi İmperatiçə Ülyahəzrətlərinə çatdırın və Ülyahəzrətlərindən elə bir mərhəmət diləyin ki, o, bizim xahişimizə qulaq asmaq istəsin, çünki biz bu məsələdə tam etibarlıyıq. Bu döyüşdə Allahın köməyi ilə on, yaxud on iki çərkəz və adi insanlardan başqa heç bir zadəgan knyazımız həlak olmadı. Əgər qardaşın və ailən haqqında bilmək istəyirsənsə (bil ki), bu məktub çıxana qədər onlar sağlamdırlar{{sfn|АВПРИ.Ф. Сношения России с Грузией.|1752|с=90}}.}} | ||
“Hadisələrin təsviri” adlı anonim gürcü xronikasında göstərilir ki, 10 iyul (Qriqori təqvimi ilə 21 iyul) 1752-ci il tarixdə Hacı Çələbinin oğlu Ağakişi bəy ordu ilə Baydara gəlmiş və həmən tarixdə də çar İrakli qoşun gətirmək üçün Çərkəz ölkəsinə yola düşmüşdür. Çar İrakli Çərkəz ölkəsindən qoşun gətirərək 3 sentyabr (Qriqori təqvimi ilə 14 sentyabr) 1752-ci il tarixdə Ağakişi bəy üzərində qələbə qazanır{{Sfn|СМОМПК (3)|1896|с=52}}. | |||
“Car salnaməsinə” görə, | “Car salnaməsinə” görə, | ||
{{sitat2|Həmin il Hacı Çələbinin oğlu Ağakişi qazaxlıların çağırışına görə onları kafirlərdən qorumaq üçün iki min nəfərlə Qazaxa gəlir. Hacı Çələbi də Ərəşə gəlir. Hacı Məhəmmədəli, Səfərəli, Abdurrəhman və Şirvanın digər başçıları gəlmirlər. Yalnız Ağarza bəy gəlir. O, Ağakişi ilə gedir. Qız (Sünbül) bürcünün bürcünün axırlarında (sentyabrın axırlarına yaxın) o, zorla Qazaxdan vergi yığır. Qazaxlılar xəracın ağırlığından narazı olaraq İrakli xanla birləşirlər. Onunla (İrakli xanla) çərkəz əsgərləri var idi. İraklinin əsgərləri Ağakişiyə hücum edir. Ağakişinin əsgərləri geri çəkilir. Üç yüz nəfər öldürülür və əsir tutulur. Yığılan vergi və atasına göndərdiyi istisna olmaqla onlara (gürcülərə) qalır{{sfn|Molla Məhəmməd əl-Cari (3)|1997|s=53}}.}} | {{sitat2|Həmin il Hacı Çələbinin oğlu Ağakişi qazaxlıların çağırışına görə onları kafirlərdən qorumaq üçün iki min nəfərlə Qazaxa gəlir. Hacı Çələbi də Ərəşə gəlir. Hacı Məhəmmədəli, Səfərəli, Abdurrəhman və Şirvanın digər başçıları gəlmirlər. Yalnız Ağarza bəy gəlir. O, Ağakişi ilə gedir. Qız (Sünbül) bürcünün bürcünün axırlarında (sentyabrın axırlarına yaxın) o, zorla Qazaxdan vergi yığır. Qazaxlılar xəracın ağırlığından narazı olaraq İrakli xanla birləşirlər. Onunla (İrakli xanla) çərkəz əsgərləri var idi. İraklinin əsgərləri Ağakişiyə hücum edir. Ağakişinin əsgərləri geri çəkilir. Üç yüz nəfər öldürülür və əsir tutulur. Yığılan vergi və atasına göndərdiyi istisna olmaqla onlara (gürcülərə) qalır{{sfn|Molla Məhəmməd əl-Cari (3)|1997|s=53}}.}} | ||
Mirzə Adıgözəl bəyə görə, | Mirzə Adıgözəl bəyə görə, | ||
{{sitat2| Axırda vali Gürcüstandan, Başaçıqdan (İmeretiyadan) və hətta Çərkəzistandan çoxlu qoşun və dəniztək cuşa gələn saysız ordu topladı, Ağakişi bəyi dəf etməyə gəldi. Ağakişi bəy bu xəbəri və bu hadisəni eşidincə, qarşı dura bilməyəcəyini görüb qaçdı. Vali qoşununun qabaq dəstələri Tovuz çayında ona yetişdi. Müharibədə onun adamlarından bir neçə nəfər əsir düşdü. Özü isə sağ-salamat Şəkiyə gəldi. Valinin qoşunu oradan Xudafərin körpüsünə qədər getdi. Qayıtdıqları zaman Gəncə və Qarabağın bir çox yerlərini qarət etdilər{{sfn|Mirzə Adıgözəl bəy (2)| | {{sitat2| Axırda vali Gürcüstandan, Başaçıqdan (İmeretiyadan) və hətta Çərkəzistandan çoxlu qoşun və dəniztək cuşa gələn saysız ordu topladı, Ağakişi bəyi dəf etməyə gəldi. Ağakişi bəy bu xəbəri və bu hadisəni eşidincə, qarşı dura bilməyəcəyini görüb qaçdı. Vali qoşununun qabaq dəstələri Tovuz çayında ona yetişdi. Müharibədə onun adamlarından bir neçə nəfər əsir düşdü. Özü isə sağ-salamat Şəkiyə gəldi. Valinin qoşunu oradan Xudafərin körpüsünə qədər getdi. Qayıtdıqları zaman Gəncə və Qarabağın bir çox yerlərini qarət etdilər{{sfn|Mirzə Adıgözəl bəy (2)|1950|s=53}}.}} | ||
Ağakişi bəyin | Abbasqulu ağa Bakıxanov Ağakişi bəyin Tiflisin 4 ağaclığında – Paydar adlı yerdə, qala tikdirdiyini yazır{{sfn|Bakıxanov A. (1)|2006|s=137}}. Mirzə Adıgözəl bəy Ağakişi bəyin 3 il{{sfn|Mirzə Adıgözəl bəy (2)|1950|s=53}}, Abbasqulu ağa Bakıxanov isə 2 ilə yaxın Qazax-Borçalıda hakim olduğunu göstərirlər{{sfn|Bakıxanov A. (1)|2006|s=137}}. Lakin rus arxiv materiallarından, anonim gürcü xronikasından, gürcü çarı Teymurazın məktubundan və “Car salnaməsi”ndən görünür ki, hansılar ki, yuxarıda hər birindən iqtibas gətirildi, həmin ərazilər Ağakişi bəyin nəzarətində ən yaxşı halda cəmi 5-6 ay ola bilərdi. | ||
==Qeydlər== | ==Qeydlər== | ||
Sətir 106: | Sətir 75: | ||
|refs= | |refs= | ||
<ref name= | <ref name=Q12>''Baydar'' – hal hazırda Gürcüstan Respublikasının Kvemo-Kartli vilayətinin Marneulu bələdiyyəsi ərazisində kənd. | ||
</ref> | </ref> | ||
<ref name= | <ref name=Q13>Mitropoliti Afanasi 1752-ci ilin may ayının sonu, yaxud iyun ayının birinci yarısında Rusiyaya – rus çariçəsi Yelizavetanın sarayına göndərilmişdi {{Harvnbru|Православная Энциклопедия}}.” | ||
</ref> | </ref> | ||
<ref name= | <ref name=Q14>''Həsənsu'' – hal-hazırda Azərbaycan Respublikasının Ağstafa rayonunda kənd. | ||
</ref> | </ref> | ||
<ref name= | <ref name=Q15>''Tatartut'' – vaxtilə indiki Osetiya Respublikası (Rusiya Federasiyası) ərazisində mövcud olmuş Orta əsrlər şəhəri. 1981-ci ildə bu şəhərdən yalnız bir minarə salamat qalmışdı. | ||
</ref> | </ref> | ||
<ref name= | <ref name=Q18>''Tavlinlər'' – gürcülər və qumuqlar və onlardan sonra isə ruslar Dağıstanın şimal-şərqindəki dağ əhalisini, əsasən də avarları belə adlandırırdılıar. | ||
</ref> | </ref> | ||
}} | }} | ||
Sətir 135: | Sətir 98: | ||
==Ədəbiyyat== | ==Ədəbiyyat== | ||
# {{ | # {{məqalə | ||
| müəllif = | | müəllif = | ||
| | | başlıq = {{abbr|'''1752 г. сентября 25.—Письмо Теймураза К посланнику Афанасию о победе Ираклия II над сыном Аджи Челебия'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|1}} | ||
| orijinal = | | orijinal = | ||
| link = | | link = https://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Kavkaz/XVIII/1740-1760/Rus_gruz_otn_18_v_c_1/21-40/27.htm | ||
| | | dil = ru | ||
| cavabdeh = | | cavabdeh = | ||
| nəşr = | | nəşrin müəllifi = | ||
| yer = | | nəşr = АВПРИ.Ф. Сношения России с Грузией. Оп. 110/1. 1752 г. Д. 4 Лл. 20-21. | ||
| nəşriyyat = | | tip = | ||
| il = | | yer = | ||
| nəşriyyat = | |||
| il = 1752 | |||
| cild = | | cild = | ||
| | | buraxılış = 25 сентября | ||
| | | nömrə = 27 | ||
| səhifələr = | | səhifələr = | ||
| isbn = | | isbn = | ||
| issn = | |||
| doi = | | doi = | ||
| | | bibcode = | ||
| | | arxiv = | ||
| | | pmid = | ||
| ref = | | ref = АВПРИ.Ф. Сношения России с Грузией. | ||
| archiveurl = https://web.archive.org/web/20191124014612/https://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Kavkaz/XVIII/1740-1760/Rus_gruz_otn_18_v_c_1/21-40/27.htm | |||
| archivedate = 24 Nov 2019 - 23 Jan 2020 | |||
}} | }} | ||
#:{{CS|52-53|ref=Molla Məhəmməd əl-Cari (3)}} | |||
#: {{kitab3 | #: {{kitab3 | ||
| müəllif = | | müəllif = Mirzə Adıgözəl bəy. | ||
| hissə = {{abbr|''' | | hissə = {{abbr|'''Beşinci fəsil. Gürcüstan valisi İrakli xanın mərhum Pənah xanı, qaradağlı Kazım xanı, naxçıvanlı Heydərqulu xanı və gəncəli Şahverdi xanı xaincəsinə tutub əsir etməsi haqqındadır'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|1}} | ||
| hissənin linki = | | hissənin linki = http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=10563&pno=37 | ||
| başlıq = | | başlıq = Qarabağnamə | ||
| orijinal = | | orijinal = Гарабағнамә | ||
| link = | | link = http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=10563&pno=1 | ||
| vikimənbə = | | vikimənbə = | ||
| cavabdeh = | | cavabdeh = | ||
| nəşr = | | nəşr = Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu | ||
| yer = | | yer = Bakı | ||
| nəşriyyat = | | nəşriyyat = Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası nəşriyyatı | ||
| il = | | il = 1950 | ||
| cild = | | cild = | ||
| | | səhifə = 70 | ||
| sütunlar = | | sütunlar = | ||
| səhifələr = | | səhifələr = | ||
Sətir 180: | Sətir 146: | ||
| isbn = | | isbn = | ||
| doi = | | doi = | ||
| tiraj = | | tiraj = 3.000 | ||
| archiveurl = | | archiveurl = | ||
| archivedate = | | archivedate = | ||
| ref = | | ref = Mirzə Adıgözəl bəy (2) | ||
}} | }} | ||
# | # {{kitab3 | ||
| müəllif = Бутков П.Г. | | müəllif = Бутков П.Г. | ||
| hissə = {{abbr|'''Глава 53'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|1}} | | hissə = {{abbr|'''Глава 53'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|1}} | ||
| hissənin linki = https://archive.org/details/materialy_dlya_novoy_istorii_kavkaza_s_1722_po_1803_god_part_2/materialy_dlya_novoy_istorii_kavkaza_s_1722_po_1803_god_part_1/page/ | | hissənin linki = https://archive.org/details/materialy_dlya_novoy_istorii_kavkaza_s_1722_po_1803_god_part_2/materialy_dlya_novoy_istorii_kavkaza_s_1722_po_1803_god_part_1/page/238/mode/1up | ||
| başlıq = Материалы для новой истории Кавказа, с 1722 по 1803 год (часть первая) | | başlıq = Материалы для новой истории Кавказа, с 1722 по 1803 год (часть первая) | ||
| orijinal = | | orijinal = | ||
Sətir 199: | Sətir 165: | ||
| il = 1869 | | il = 1869 | ||
| cild = | | cild = | ||
| страницы = | | страницы = 238 | ||
| sütunlar = | | sütunlar = | ||
| səhifələr = | | səhifələr = | ||
Sətir 208: | Sətir 174: | ||
| archiveurl = | | archiveurl = | ||
| archivedate = | | archivedate = | ||
| ref = Бутков П.Г. (часть первая | | ref = Бутков П.Г. (часть первая 1) | ||
}} | }} | ||
#:{{kitab3 | #: {{kitab3 | ||
| müəllif = Бутков П.Г. | | müəllif = Бутков П.Г. | ||
| hissə = {{abbr|''' | | hissə = {{abbr|'''Глава 53'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|1}} | ||
| hissənin linki = https://archive.org/details/materialy_dlya_novoy_istorii_kavkaza_s_1722_po_1803_god_part_2/materialy_dlya_novoy_istorii_kavkaza_s_1722_po_1803_god_part_1/page/ | | hissənin linki = https://archive.org/details/materialy_dlya_novoy_istorii_kavkaza_s_1722_po_1803_god_part_2/materialy_dlya_novoy_istorii_kavkaza_s_1722_po_1803_god_part_1/page/239/mode/1up | ||
| başlıq = Материалы для новой истории Кавказа, с 1722 по 1803 год (часть первая) | | başlıq = Материалы для новой истории Кавказа, с 1722 по 1803 год (часть первая) | ||
| orijinal = | | orijinal = | ||
Sətir 224: | Sətir 190: | ||
| il = 1869 | | il = 1869 | ||
| cild = | | cild = | ||
| страницы = | | страницы = 239 | ||
| sütunlar = | | sütunlar = | ||
| səhifələr = | | səhifələr = | ||
Sətir 233: | Sətir 199: | ||
| archiveurl = | | archiveurl = | ||
| archivedate = | | archivedate = | ||
| ref = Бутков П.Г. (часть первая | | ref = Бутков П.Г. (часть первая 2) | ||
}} | }} | ||
#:{{kitab3 | #: {{kitab3 | ||
| müəllif = Бутков П.Г. | | müəllif = Бутков П.Г. | ||
| hissə = {{abbr|''' | | hissə = {{abbr|'''Глава 53'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|1}} | ||
| hissənin linki = https://archive.org/details/materialy_dlya_novoy_istorii_kavkaza_s_1722_po_1803_god_part_2/materialy_dlya_novoy_istorii_kavkaza_s_1722_po_1803_god_part_1/page/ | | hissənin linki = https://archive.org/details/materialy_dlya_novoy_istorii_kavkaza_s_1722_po_1803_god_part_2/materialy_dlya_novoy_istorii_kavkaza_s_1722_po_1803_god_part_1/page/240/mode/1up | ||
| başlıq = Материалы для новой истории Кавказа, с 1722 по 1803 год (часть первая) | | başlıq = Материалы для новой истории Кавказа, с 1722 по 1803 год (часть первая) | ||
| orijinal = | | orijinal = | ||
Sətir 249: | Sətir 215: | ||
| il = 1869 | | il = 1869 | ||
| cild = | | cild = | ||
| страницы = | | страницы = 240 | ||
| sütunlar = | | sütunlar = | ||
| səhifələr = | | səhifələr = | ||
Sətir 258: | Sətir 224: | ||
| archiveurl = | | archiveurl = | ||
| archivedate = | | archivedate = | ||
| ref = Бутков П.Г. (часть первая | | ref = Бутков П.Г. (часть первая 3) | ||
}} | }} | ||
#:{{kitab3 | #:{{kitab3 | ||
| müəllif = Бутков П.Г. | | müəllif = Бутков П.Г. | ||
| hissə = {{abbr|'''Приложение Н (К стр. 240.)'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|1}} | | hissə = {{abbr|'''Приложение Н (К стр. 240.)'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|1}} | ||
| hissənin linki = https://archive.org/details/materialy_dlya_novoy_istorii_kavkaza_s_1722_po_1803_god_part_2/materialy_dlya_novoy_istorii_kavkaza_s_1722_po_1803_god_part_1/page/ | | hissənin linki = https://archive.org/details/materialy_dlya_novoy_istorii_kavkaza_s_1722_po_1803_god_part_2/materialy_dlya_novoy_istorii_kavkaza_s_1722_po_1803_god_part_1/page/389/mode/1up | ||
| başlıq = Материалы для новой истории Кавказа, с 1722 по 1803 год (часть первая) | | başlıq = Материалы для новой истории Кавказа, с 1722 по 1803 год (часть первая) | ||
| orijinal = | | orijinal = | ||
Sətir 274: | Sətir 240: | ||
| il = 1869 | | il = 1869 | ||
| cild = | | cild = | ||
| страницы = | | страницы = 389 | ||
| sütunlar = | | sütunlar = | ||
| səhifələr = | | səhifələr = | ||
Sətir 283: | Sətir 249: | ||
| archiveurl = | | archiveurl = | ||
| archivedate = | | archivedate = | ||
| ref = Бутков П.Г. (часть первая | | ref = Бутков П.Г. (часть первая 4) | ||
}} | }} | ||
# {{kitab3 | # {{kitab3 | ||
Sətir 359: | Sətir 300: | ||
| archivedate = | | archivedate = | ||
| ref = Бутков П.Г. (часть третья 6) | | ref = Бутков П.Г. (часть третья 6) | ||
}} | }} | ||
# {{kitab3 | # {{kitab3 | ||
| müəllif = | | müəllif = | ||
| hissə = {{abbr|'''Исторические приписки двух кинклосов и хронологический перечень событий по некоторым другим источникам'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|1}} | | hissə = {{abbr|'''Исторические приписки двух кинклосов и хронологический перечень событий по некоторым другим источникам'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|1}} | ||
| hissənin linki = | | hissənin linki = http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=389456&pno=51&zoom=3 | ||
| başlıq = Сборник материалов для описания местностей и племен Кавказа. Выпуск 21. | | başlıq = Сборник материалов для описания местностей и племен Кавказа. Выпуск 21. | ||
| orijinal = | | orijinal = | ||
Sətir 429: | Sətir 315: | ||
| il = 1896 | | il = 1896 | ||
| cild = | | cild = | ||
| страницы = | | страницы = 51, 52 | ||
| sütunlar = | | sütunlar = | ||
| səhifələr = | | səhifələr = | ||
Sətir 436: | Sətir 322: | ||
| doi = | | doi = | ||
| tiraj = | | tiraj = | ||
| archiveurl | | archiveurl = https://web.archive.org/web/20240502105214/http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=389456&pno=51&zoom=3 | ||
| archivedate = 02 May 2024 | |||
| ref = СМОМПК (3) | |||
| archivedate = | |||
| ref = | |||
}} | }} | ||
# {{kitab3 | # {{kitab3 | ||
| müəllif = Bakıxanov A. | | müəllif = Bakıxanov A. | ||
| hissə = {{abbr|'''Nadir şahın vəfatından | | hissə = {{abbr|'''Nadir şahın vəfatından "Gülüstan" adlı yerdə Rusiya və İran dövlətləri arasında bağlanan sülh mühadiəsinə qədər'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|1}} | ||
| hissənin linki = | | hissənin linki = http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=29267&pno=137 | ||
| başlıq = Gülüstani-İrəm | | başlıq = Gülüstani-İrəm | ||
| orijinal = | | orijinal = | ||
| link = | | link = http://web2.anl.az:81/read/page.php?zoom=0&bibid=29267&pno=131 | ||
| vikimənbə = | | vikimənbə = | ||
| cavabdeh = | | cavabdeh = | ||
| nəşr = | | nəşr = Qarabağnamələr | ||
| yer = Bakı | | yer = Bakı | ||
| nəşriyyat = | | nəşriyyat = | ||
| il = | | il = 2006 | ||
| cild = | | cild = Üçüncü | ||
| səhifə = | | səhifə = 137 | ||
| sütunlar = | | sütunlar = | ||
| səhifələr = | | səhifələr = | ||
Sətir 486: | Sətir 347: | ||
| doi = | | doi = | ||
| tiraj = | | tiraj = | ||
| archiveurl = | | archiveurl = https://web.archive.org/web/20240503123707/http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=29267&pno=137 | ||
| archivedate = | | archivedate = 03 May 2024 | ||
| ref = Bakıxanov A. ( | | ref = Bakıxanov A. (1) | ||
}} | }} | ||
# {{Sayta istinad|url=https://www.pravenc.ru/text/76878.html |author = |authorlink= |title={{abbr|'''Афанасий'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|1}} |subtitle= |deadlink= |archiveurl=https://web.archive.org/web/20230604005919/https://www.pravenc.ru/text/76878.html |archivedate=7 Jul 2012 - 4 Jun 2023 |lang= |showlang=yes|responsible= |website=Православная Энциклопедия |websiteurl=https://www.pravenc.ru/ |type= |date= |accessdate= 06.05.2024|quote= |quoteup= |description= |ref=Православная Энциклопедия }} | |||
# {{kitab3 | # {{kitab3 | ||
| müəllif = | | müəllif = Орбелиани П. | ||
| hissə = | | hissə = | ||
| hissənin linki = | | hissənin linki = | ||
| başlıq = | | başlıq = {{abbr|'''Амбавни Картли-сани'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|1}} | ||
| orijinal = | | orijinal = | ||
| link = | | link = https://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Kavkaz/XVII/1620-1640/Ist_oss_dok_mat/1-20/1.htm | ||
| vikimənbə = | | vikimənbə = | ||
| cavabdeh = | | cavabdeh = издание Д. Чубинова | ||
| nəşr = | | nəşr = | ||
| yer = | | yer = Санкт-Петербург | ||
| nəşriyyat = | | nəşriyyat = | ||
| il = | | il = 1854 | ||
| cild = | | cild = | ||
| səhifə = | | səhifə = | ||
| sütunlar = | | sütunlar = | ||
| səhifələr = | | səhifələr = | ||
| seriya = | | seriya = | ||
| isbn = | | isbn = | ||
| doi = | | doi = | ||
| tiraj = | | tiraj = | ||
| archiveurl = | | archiveurl = https://web.archive.org/web/20220121051711/https://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Kavkaz/XVII/1620-1640/Ist_oss_dok_mat/1-20/1.htm | ||
| archivedate = | | archivedate = 15 May 2014 - 21 Jan 2022 | ||
| ref = | | ref = Орбелиани П. | ||
}} | }} | ||