Redaktə edilir: Gəncə – Qazax arasındakı yolda baş vermiş döyüş (1752)
Bu dəyişiklik geri qaytarıla bilər. Lütfən aşağıdakı müqayisəni yoxlayın və bu dəyişikliyi həqiqətən də etmək istədiyinizə əmin olduqdan sonra "Səhifəni qeyd et" düyməsini basaraq dəyişikliyi geri qaytarın.
| Hal-hazırkı versiya | Mətniniz | ||
| Sətir 35: | Sətir 35: | ||
|vikianbar = | |vikianbar = | ||
}} | }} | ||
'''Gəncə – Qazax arasındakı yolda baş vermiş döyüş (1752)''' — Şəki xanı Hacı Çələbi xan ilə gürcü çarları Teymuraz və İrakli arasında 8 aprel 1752-ci il tarixdə Gəncə – Qazax yolunda baş | '''Gəncə – Qazax arasındakı yolda baş vermiş döyüş (1752)''' — Şəki xanı Hacı Çələbi xan ilə gürcü çarları Teymuraz və İrakli arasında 8 aprel 1752-ci il tarixdə Gəncə – Qazax yolunda baş vermiş döyüş. Elmi-tarixi ədəbiyyatda düzgün olmayan “'''Qızılqaya xəyanəti'''” adı ilə tanınır. Lakin “Qızılqaya xəyanəti” əslində gürcü çarları Teymuraz ilə İraklinin Gəncə yaxınlığında – Qızılqaya adlı yerdə, Azərbaycan xanlarına xəyanət etmələrinə və onları həbs etdirmələrinə verilən addır, bu döyüş adı deyil və “Gəncə – Qazax arasındakı yolda baş vermiş döyüş” isə həmin “Qızılqaya xəyanəti”nə cavabdır. Bu döyüşdə Teymuraz və İraklinin ordusu məğlubiyyətə uğradı. Nəticədə, Gəncə, Qazax, Şəmsəddil, Borçalı və İrəvan xanlıqları Teymurazın nəzarətindən çıxdı və Hacı Çələbi xanın nəzarətinə keçdi. | ||
==Haqqında məlumatlar== | ==Haqqında məlumatlar== | ||
| Sətir 74: | Sətir 74: | ||
{{sitat2| Qaradağlı Kazım xan, Pənah xan Cavanşir, Haqverdi (Şahverdi?) xan, Hüseynəli xan, Nəcəfqulu xan.... və sairə xanlar birləşib... (İrakli) xanların hamısını öz çadırına topladı. Ziyafət əsnasında onları həbs etdi. Sonra Gəncə qalası üzərinə hərəkət etdi{{Sfn|Azərbaycan tarixi arxiv sənədlərində, I cild|2010|ss=452, 451, 450}}{{Sfn|Tahirova G.|2010|s=66}}{{Sfn|Tahirova G., 2013}}.}} | {{sitat2| Qaradağlı Kazım xan, Pənah xan Cavanşir, Haqverdi (Şahverdi?) xan, Hüseynəli xan, Nəcəfqulu xan.... və sairə xanlar birləşib... (İrakli) xanların hamısını öz çadırına topladı. Ziyafət əsnasında onları həbs etdi. Sonra Gəncə qalası üzərinə hərəkət etdi{{Sfn|Azərbaycan tarixi arxiv sənədlərində, I cild|2010|ss=452, 451, 450}}{{Sfn|Tahirova G.|2010|s=66}}{{Sfn|Tahirova G., 2013}}.}} | ||
Kərim ağa Şəkixanov | Kərim ağa Şəkixanov da, Mirzə Adıgözəl bəy də İraklinin Cəncəyə heç də öz təşəbbüsü ilə gəlmədiyini, əslində onun Xoy (bu, Mirzə Adıgözəl bəydə yoxdur), Qaradağ, Qarabağ, Gəncə, və Naxçıvan (bu, Kərim ağa Şəkixanovda yoxdur) xanları tərəfindən ora dəvət edildiyini və məqsədlərinin isə Şəkiyə birlikdə hücum etmək olduğunu göstərirlər. Mirzə Adıgözəl bəyə görə, | ||
{{sitat2|Pənah xan, qaradağlı Kazım xan, naxçıvanlı Heydərqulu xan və gəncəli Şahverdi xan məsləhət məclisi qurdular. Onlar belə bir qərara gəldilər ki, bütün Şirvan ölkəsinin hakimi, azad və həmişəlik sahibi-ixtiyarı olan Hacı Çələbi onlarla hesablaşmır və dostluq yolunu düzlüklə getmir. Buna görə lazımdır ki, onu məğrurluq yuxusundan oyatmaq üçün tədbir görsünlər. Sonra ürəklərinin sözünü məktub vasitəsilə Gürcüstan valisi İrakli xana bildirdilər. Vali də özünün bu işdə və bu yolda onlarla yoldaş olduğunu izhar etdi. Onlara yazıb bildirdi ki, tezliklə hərəkət edərək fürsəti itirmədən buraya gəlsinlər. | {{sitat2|Pənah xan, qaradağlı Kazım xan, naxçıvanlı Heydərqulu xan və gəncəli Şahverdi xan məsləhət məclisi qurdular. Onlar belə bir qərara gəldilər ki, bütün Şirvan ölkəsinin hakimi, azad və həmişəlik sahibi-ixtiyarı olan Hacı Çələbi onlarla hesablaşmır və dostluq yolunu düzlüklə getmir. Buna görə lazımdır ki, onu məğrurluq yuxusundan oyatmaq üçün tədbir görsünlər. Sonra ürəklərinin sözünü məktub vasitəsilə Gürcüstan valisi İrakli xana bildirdilər. Vali də özünün bu işdə və bu yolda onlarla yoldaş olduğunu izhar etdi. Onlara yazıb bildirdi ki, tezliklə hərəkət edərək fürsəti itirmədən buraya gəlsinlər. | ||
| Sətir 135: | Sətir 135: | ||
{{sitat2|Bundan (mitropolit Romandan) sonra, ziyarətə gələn insanların hekayələrindən buna (mitropolit Romanın dediklərinə) bənzər bəzi məlumatlar əldə edildi:{{sfn|Бутков П.Г. (часть первая 6) |1869|с=391}}.}} | {{sitat2|Bundan (mitropolit Romandan) sonra, ziyarətə gələn insanların hekayələrindən buna (mitropolit Romanın dediklərinə) bənzər bəzi məlumatlar əldə edildi:{{sfn|Бутков П.Г. (часть первая 6) |1869|с=391}}.}} | ||
Bu isə onu göstərir ki, döyüşün tarixi məktuba kiminsə şifahi məlumatı əsasında qeyd edilmişdir, bu heç bir sənədə, etibarlı mənbəyə əsaslanmır və doğru olmaya bilər. Həqiqətən də həmin tarix o dövrün heç bir mənbəsi tərəfindən də təsdiqlənmir, əksinə, o dövrün xronikaları olan “Car | Bu isə onu göstərir ki, döyüşün tarixi məktuba kiminsə şifahi məlumatı əsasında qeyd edilmişdir, bu heç bir sənədə, etibarlı mənbəyə əsaslanmır və doğru olmaya bilər. Həqiqətən də həmin tarix o dövrün heç bir mənbəsi tərəfindən də təsdiqlənmir, əksinə, o dövrün xronikaları olan “Car salnaməsi”də və “Hadisələrin təsviri”ndə fərqli tarix göstərilir və adı çəkilən əsərlərdəki tarixlər üst-üstə düşür. | ||
Əgər “Car salnaməsi”ndə xanların həbs edilməsinin ardınca gürcülərin Gəncə qalasını mühasirəyə almasının göstərilən tarixi Qriqori təqvimi ilə aprelin 1-i dirsə, “Hadisələrin təsviri”ndə də eyni tarix xanların həbs edilməsinin tarixidir. Bundan başqa, “Car salnaməsi”ndə həlledici döyüşün aprelin 8-də, şənbə günü baş verdiyi göstərilirsə, “Hadisələrin təsviri”ndə də göstərilir ki, eyni tarixdə çarlar məğlubiyyətə uğrayaraq geri çəkilmiş, əsir düşmüş xanlar azad olunaraq Gəncəyə – Hacı Çələbinin yanına getmiş, Gəncədəki gürcü tacirləri qarət olunmuşlar. Bu isə o deməkdir ki, bu döyüşlə bağlı “Car salnaməsi”ndə və “Hadisələrin təsviri”ndə göstərilən tarixlər bir-birini təsdiqləyir və hadisələr aşağıdakı xronoloji ardıcıllıq üzrə cərəyan etmişdir: | Əgər “Car salnaməsi”ndə xanların həbs edilməsinin ardınca gürcülərin Gəncə qalasını mühasirəyə almasının göstərilən tarixi Qriqori təqvimi ilə aprelin 1-i dirsə, “Hadisələrin təsviri”ndə də eyni tarix xanların həbs edilməsinin tarixidir. Bundan başqa, “Car salnaməsi”ndə həlledici döyüşün aprelin 8-də, şənbə günü baş verdiyi göstərilirsə, “Hadisələrin təsviri”ndə də göstərilir ki, eyni tarixdə çarlar məğlubiyyətə uğrayaraq geri çəkilmiş, əsir düşmüş xanlar azad olunaraq Gəncəyə – Hacı Çələbinin yanına getmiş, Gəncədəki gürcü tacirləri qarət olunmuşlar. Bu isə o deməkdir ki, bu döyüşlə bağlı “Car salnaməsi”ndə və “Hadisələrin təsviri”ndə göstərilən tarixlər bir-birini təsdiqləyir və hadisələr aşağıdakı xronoloji ardıcıllıq üzrə cərəyan etmişdir: | ||
| Sətir 161: | Sətir 161: | ||
<ref name=Q21>9 mart (20 mart) 1751-ci il tarixdə Həştərxandandan Sankt-Peterburqa göndərilmiş məktubda göstərilir ki, | <ref name=Q21>9 mart (20 mart) 1751-ci il tarixdə Həştərxandandan Sankt-Peterburqa göndərilmiş məktubda göstərilir ki, | ||
{{ | {{sitat2|Nadir şahın nəvəsi Şahrux mirzə özünü İran şahı elan edərək İsfahana gəlmiş və oradan gürcü şahzadəsi İrakliyə məktub yollayaraq onu dəstəkləməsini istəmişdir. Əvəzində ona 30.000 manat pul, qızıl tac və xələt göndərmiş, üstəlik, onu bütün İran ordusunun sərdarı təyin etmişdir {{Harvnbru|Бутков П.Г. (часть первая 4)|1869|pp=389}}.}} | ||
Şahrux mirzə 1748-ci ildə Məşhəddə şah elan olunmuş, lakin 1750-ci ildə hakimiyyətdən salınaraq və kor edilmişdi. Məktubun sonundakı “Bizim fikrimiz” başlıqlı qeyddə isə vurğulanır ki, | Şahrux mirzə 1748-ci ildə Məşhəddə şah elan olunmuş, lakin 1750-ci ildə hakimiyyətdən salınaraq və kor edilmişdi. Məktubun sonundakı “Bizim fikrimiz” başlıqlı qeyddə isə vurğulanır ki, | ||
{{ | {{sitat2|Düzdür, Şahrux başqaları tərəfindən devrilib kor edəndə şahzadə İrakli ona çox kömək edə bilmədi, lakin nə bacarırdısa onu da etdi {{Harvnbru|Бутков П.Г. (часть первая 4)|1869|pp=389}}.}} | ||
</ref> | </ref> | ||
<ref name=Q22>{{ | <ref name=Q22>{{sitat2|Kaxet çarı İrakli Şəki, Şamaxı, Gəncə və Qəbələ xanlarına məktub yazaraq bildirmişdi ki, İranda şah olmadığına və asayiş pozulduğuna görə, o, bir Gürcüstan valisi olaraq, İranda əmin-amanlığın bərpasına və şahın seçilməsinə kömək etməyə hazırdır. Lakin həmin xanlar monarxiyanın xarabalığı üzərində onun yüksəlmək niyyətini başa düşdülər və nəinki onu dəstəlkləmədilər, hətta ona qarşı sui-qəsd hazırlamağa başladılar {{Harvnbru|Бутков П.Г. (часть первая 1)|1869|pp=238-239}}.}} | ||
</ref> | </ref> | ||
| Sətir 192: | Sətir 192: | ||
</ref> | </ref> | ||
<ref name=Q30>Fuad Əliyev və Urfan Həsənovun 1997-ci ildə, Elçin Qarayevin isə 2010-cu ildə çap olunmuş “İpəvan xanlığı” kitablarında {{Harvnbaz|Əliyev F., Həsənov U.|1997|pp=57-58}}{{Harvnbaz|Qarayev E.|2010|p=n38 (PDF)}} bu döyüşdə İrəvan xanı kimi Xəlil xanın iştirak etdiyi göstərilir. “Şəki ən qədim zamanlardan günümüzədək” kitabında Abbasqulu isə ağa Bakıxanovun Həsənəli xan əvəzinə səhvən Hüseynəli xan yazdığı ehtimalı irəli sürülür {{Harvnbaz|Mahmudov Y.M.,|2020|p=185}}. Lakin | <ref name=Q30>Fuad Əliyev və Urfan Həsənovun 1997-ci ildə, Elçin Qarayevin isə 2010-cu ildə çap olunmuş “İpəvan xanlığı” kitablarında {{Harvnbaz|Əliyev F., Həsənov U.|1997|pp=57-58}}{{Harvnbaz|Qarayev E.|2010|p=n38 (PDF)}} bu döyüşdə İrəvan xanı kimi Xəlil xanın iştirak etdiyi göstərilir. “Şəki ən qədim zamanlardan günümüzədək” kitabında Abbasqulu isə ağa Bakıxanovun Həsənəli xan əvəzinə səhvən Hüseynəli xan yazdığı ehtimalı irəli sürülür {{Harvnbaz|Mahmudov Y.M.,|2020|p=185}}. Lakin bu səhv ehtimaldır, çünki Hüseynəli xanın adı Hacı Çələbi xanın məktubunda {{Harvnbaz|Azərbaycan tarixi arxiv sənədlərində, I cild|2010|pp=452, 451, 450}}{{Harvnbaz|Tahirova G.|2010|p=66}}{{Harvnbaz|Tahirova G., 2013}} da çəkilir. Çox güman ki o, İrəvan xanlığının qoşununa başçılıq edirmiş. | ||
</ref> | </ref> | ||
| Sətir 206: | Sətir 206: | ||
<ref name=Q34>Bu hissə 1753-cü ilin noyabr (Qriqori təqvimi ilə noyabr/dekabr) ayı tarixli “Sankt-Peterburq vedomostları”nda dərc edilmişdir: | <ref name=Q34>Bu hissə 1753-cü ilin noyabr (Qriqori təqvimi ilə noyabr/dekabr) ayı tarixli “Sankt-Peterburq vedomostları”nda dərc edilmişdir: | ||
{{ | {{sitat2|İran bölgəsinin beş xanı qismən gürcü çarına meylli idi. Bunlar Qazax xanı, Burçalı xanı, Şəmsəddil xanı, İrəvan xanı və Gəncə xanları idi. Onların adamları gürcü çarı İraklinin tərəfində Hacı Çələbinin ordusu döyüşə girmişdilər... Hacı Çələbi çar İraklinin ordusundan 6.000 nəfəri qırdı və qəti qələbə qazandı. ...indi adları çəkilən xanlar – İrəvan, Gəncə, Qazax, Şəmsəddil və Burçalı xanları İraklidən üz döndərdilər və Hacı Çələbinin ordusu ilə birləşdilər{{Harvnbru|Левиатов В.Н. (1)|1948|p=123}}.}} | ||
</ref> | </ref> | ||
| Sətir 550: | Sətir 550: | ||
| archivedate = 28 Sep 2020 | | archivedate = 28 Sep 2020 | ||
}} | }} | ||
# {{Sayta istinad2|url=http://az.gumilev-center.ru/s-ki-xanligi-il-osmanli-munasib-tl-ri/ |author =Tahirova G. |authorlink= |title=Şəki xanlığı ilə Osmanlı münasibətləri |subtitle= |deadlink= |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200928120739/http://az.gumilev-center.ru/s-ki-xanligi-il-osmanli-munasib-tl-ri/ |archivedate=28 Sep 2020 |lang=az |showlang=|responsible= |website=Центр Льва Гумилева в Азербайджане |websiteurl=http://az.gumilev-center.ru/ |type= |date=2013 | # {{Sayta istinad2|url=http://az.gumilev-center.ru/s-ki-xanligi-il-osmanli-munasib-tl-ri/ |author =Tahirova G. |authorlink= |title=Şəki xanlığı ilə Osmanlı münasibətləri |subtitle= |deadlink= |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200928120739/http://az.gumilev-center.ru/s-ki-xanligi-il-osmanli-munasib-tl-ri/ |archivedate=28 Sep 2020 |lang=az |showlang=|responsible= |website=Центр Льва Гумилева в Азербайджане |websiteurl=http://az.gumilev-center.ru/ |type= |date=2013 |accessdate= 01.05.2024|quote= |quoteup= |description= |ref= Tahirova G., 2013}} | ||
# {{kitab3 | # {{kitab3 | ||
| müəllif = Mirzə Adıgözəl bəy. | | müəllif = Mirzə Adıgözəl bəy. | ||
| Sətir 601: | Sətir 601: | ||
| ref = Mirzə Adıgözəl bəy (2) | | ref = Mirzə Adıgözəl bəy (2) | ||
}} | }} | ||
# {{ŞXT- | # {{ŞXT-1958|17|ref=Kərim ağa Fateh}} | ||
# {{kitab3 | # {{kitab3 | ||
| müəllif = Bakıxanov A. | | müəllif = Bakıxanov A. | ||
| Sətir 677: | Sətir 677: | ||
| archivedate = 17 Feb 2017 - 26 Mar 2024 | | archivedate = 17 Feb 2017 - 26 Mar 2024 | ||
| ref = Qarayev E. | | ref = Qarayev E. | ||
}} | }} | ||