Redaktə edilir: Kiş

[[Kateqoriya:K]]{{YM
 |status                                    = kənd
 |azərbaycan dilində adı                    = Kiş
 |orijinal adı                              = 
 |şəkil                                     = Киш(Шеки).jpg
 |şəkilaltı mətn                            = Kiş kəndinin mənzərəsi
 |tabesində                                 = 
 |ölkə                                      = Azərbaycan
 |gerb                                      = 
 |bayraq                                    = 
 |gerb yazısı                               = 
 |bayraq yazısı                             = 
 |gerbin miqyası                            = 
 |bayrağın miqyası                          = 
  |lat_dir = |lat_deg = 41|lat_min =15 |lat_sec = 
  |lon_dir = |lon_deg = 47|lon_min =11 |lon_sec = 30
  |CoordAddon = 
  |CoordScale                               =                      
 |regionun növü                             = rayon
 |region                                    = Şəki
 |cədvəldə region                           = [[Şəki rayonu|Şəki]]
 |rayonun  növü                             = 
 |rayon                                     = 
 |cədvəldə rayon                            = 
 |icmanın növü                              = 
 |icma                                      = 
 |cədvəldə icma                             = 
 |daxili bölgüsü                            = 
 |başçı növü                                = 
 |icra başçısı                              = 
 |yaranma tarixi                            = 
 |ilk məlumat                               = 
 |əvvəlki adı                               = 
 |statuslu                                  = 
 |sahəsi                                    = 
 |quru sahəsi                               = 
 |su sahəsi                                 = 
 |hündürlük növü                            = 1300
 |YM mərkəzinin hündürlüyü                  = 
 |iqlimi                                    = 
 |rəsmi dili                                = 
  |əhalisi                                  = 7100
  |siyahıyaalma ili                         = 
 |sıxlığı                                   = 
 |aqlomerasiya                              = 
 |milli tərkibi                             =  
 |dini tərkib                               = 
 |etnoxronim                                = 
 |saat qurşağı                              = 
 |DST                                       = 
 |telefon kodu                              = 
 |poçt indeksi                              =  AZ5516<ref>{{cite web |url=http://www.azerpost.az/?options=content&id=188 |archiveurl=http://archive.is/9GAmL |archivedate=2016-04-19 |title=İndekslər |author=[[Azərpoçt]] |date= |work= |publisher=www.azerpost.az |accessdate=2016-04-19 |language=az }}</ref>	
 |poçt indeksləri                           = 
 |nəqliyyat kodu                            = 
 |identifikasiya növü                       = 
 |identifikasiya ədədi                      = 
 |Commons kateqoriyası                      = 
 |sayt                                      = 
 |saytın dili                               = 
}}

'''Kiş''' — [[Azərbaycan Respublikası]]nın [[Şəki rayonu]]nda kənd.

Şəki rayonunun eyniadlı inzibati ərazi vahidində kənd. Kiş çayının sahilində, dağətəyi ərazidədir. Qədim yaşayış məntəqələrindəndir. Alban tarixçisi Movses Kalankatlının "Alban tarixi" əsərində adı Kis kimi çəkilir. Onun yazdığına görə, ilk xristian missionerlərindən biri olan Yenisey təqr. 74-cü ildə Uti vilayətinin Kis kəndinə gəlib kilsə tikmışdır. Bu, bütün Cənubi Qafqaz ərazisində ilk xristianlıq məbədi idi. Kilsə əvvəllər burada mövcud olmuş qədim sitayiş yerində tikilmişdır. Kiş fars dilində "kult, sitayiş yeri" mənasındadır. Erkən orta əsrlərdə Albaniyada (indiki İsmayıllı və Xocavənd rayonları ərazisində) Kiş adlı başqa obyektlər də qeydə alınmışdır<ref>"Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti". İki cilddə. I cild. [[Bakı]], [[Şərq-Qərb nəşriyyatı|"Şərq-Qərb"]], [[2007]].</ref>.

== Əhalisi ==
Kəndin əhalisi 7100 nəfər təşkil edir ki, onun da 3595 nəfəri kişi, 3505 nəfəri isə qadındır.

== Coğrafi mövqeyi ==
Kiş kəndi Azərbaycan Respublikasının şimal-qərb zonasında yerləşən Şəki coğrafi rayonunun qədim kəndlərindən biridir. Kiş kəndi [[Şəki]] şəhərindən 5&nbsp;km uzaqlıqda yerləşir. 7100 nəfər əhalisi olan kəndin ərazisi turizm üçün əlverişlidir. Münbit torpaqlara malik kənd ərazisində əkin-biçin işləri, adətən, həyətyanı sahələrdə bağçılıq və bostançılıqla aparılır. Dörd tərəfdən dağla əhatə olunan kəndin əsas  hissəsi "Tat" dağının ətəyində yerləşir. Öz mənbəyini Kiçik Qafqaz Sıra dağlarından götürən kəndin kənarından axan eyni adlı çay (Kiş çayı - Çox güman ki, indiki Kiş çayı o vaxtlar "Ağ su" adlanırmış. Mənbələrdə koordinatları o qədər də konkret göstərilməmiş "Ağ su dərəsi", yəni "Ağ su" adlı çayın mənbəyi". N.Şaminin və Ş.Ə.Yəzdinin "Zəfərnamə"lərindən) daşqın çayları sırasına daxildir. Meşə ilə əhatə olunan çay relyefinin mənzərəli görünüşü var. Kəndin və Şəki rayonun şirin su ehtiyatı məhz bu çayın hesabına ödənilir. Burada, əsasən, [[dəmyə əkinçiliyi]] olduğundan təkcə həyətyanı bağlarda və həyatyanı sahələrin suvarılmasında çayın suyundan istifadə edilir. Qış və yay vaxtlarında suyu azalan çay yaz aylarında əriyən buzların hesabına gurlaşıb ətrafa və kəndə xeyli ziyan verir. Təbii ehtiyatlar baxımından tikinti materialları ilə zəngindir. Bura əsasən daş, çınqıl və meşə materialları aiddir. Kənd gətirmə konusu landşaftına və meşə örtüyünə malikdir.

== Tarixi ==
Kiş kəndində tapılan qədim əşyalar, həm də son dövrlərdə Azərbaycan - Norveç arxeoloqlarının Şəkinin Kiş kəndində apardıqları qazıntılar sübut etmişdir ki, [[Qafqaz albanları|albanlar]] xristianlığı ermənilərdən çox-çox əvvəl, [[Suriya]] və [[Fələstin]]dən gəlmiş missionerlərin təsiri ilə qəbul etmişdilər. Kəndin çay kənarında yerləşməsi onun qədim insan məskənlərindən birinə malik olmasına əyani bir sübutdur. Qaya daşlarında daşlaşan yosun və balıq qalıqlarının tapılması buranın  arxeoloqlar tərəfindən hələ də tam araşdırılmadığına işarədir.Tarixi hələ tam arşdırılmayan kənd qədim toponim və abidələrlə zəngindir. "Kiş"- Əfqanıstan və İraqda bu növ adlara  rast gəlinir  hələ qədim dördə eradan əvvəl Mesopotamiya ərazisində Kiş adlı şəhər dövlətə rast gəlinir."Tamerlan talası" – Teymurləngin hücumları zamanı bu ərazilərdən keçməsinin sübutudur.  Kiş çayının "Tamarçin" qolu – daha çox monqol hökmdarı Çingiz xanın  (Temuçin)  adı ilə bağlı toponimdir. "Xan yaylağı" və "Xan talası"- xanlıqlar dövründə xanların istirahət yerlərindən olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, bu kəndin hazırki məhəllə adları qədimi toponimlərdən ibarətdir. "Maaflar" məhəlləsi (bütün vergilərdən azad olan, lakin  buna görə dövlət sərhədlərini, dinc vaxt asayişi qoruyan təbəqənin adı),  "Duluzlar" məhəlləsi (dulusçuların qədimi məhəllərindən biri buradakı sənətkarlar dulusçuluqla məşğul olurdular) və s. bu  kənddə yerləşir. İndi də  Duluzlar məhəlləsində qazıntılar zamanı qədimi saxsı qablara və digər tapıntılara rast gəlinir. Kiş kəndində dörd qala kompleksi mövcuddur: üçü işarə , biri isə müdafiə xarakterlidir. İşarəverici qalalar "Salayuşağı"məhəlləsində, "Maaflar məhəlləsi"ndə və  "Duluzlar məhəlləsi"ndə yerləşir. "Gələsən-Görəsən" qalası ("Gəl – Gör – Get qalası və "mağaralıq " deyilən yer də, heç şübhəsiz bu şəhərdə (Şəkidə) idi. Əmir Teymurun Şəki ölkəsinə hücumlarından bəhs edilərkən, Şəki ölkəsinin o vaxtkı tarixi coğrafiyasına dair də az-çox məlumat verilmişdir. İbn Ərəbşahın "Əcaibül-məqdur fi nəvaib timur" əsərində isə Gəl–Gör–Get qalası və "mağaralıq"dan söhbət gedir ki, heç şübhəsiz, onların da hər ikisi bu ölkədə idi və birincisi Kiş çayının mənbəyi yaxınlığında yerləşən, indi "Gələsən-Görəsən" adı ilə tanınan qaladır!" ,yəni elə həmin ərazidə yerləşən indiki məşhur Gələsən-Görəsən qalası) müdafiə xarakterli olmuşdur. Digər mənbələrdə isə Nadir şahın hücumu zamanı qalanın müdafiəsini sarsıtmaq mümkün olmadığından Nadir şah əli boş İrana qayıdır. Ondan soruşanda ki, "Nəyə görə qalanı ala bilmədin?" Cavabında: "Gələrsən, görərsən!"- demişdir. Həmin qaladan xan sarayına tunel olduğu güman edilir. Qala nadır arxitektura quruluşuna malikdir. Hündürlükdə qayanın üstündə tikilən qalanın, üstündən neçə əsr keçdiyinə baxmayaraq, divarları möhkəm halda qalıb. Mənbələrdə əsasının IV əsrdə qoyulduğu ehtimal olunan  Alban kilsəsi əvvəl tanrıçılıq məbədi kimi fəaliyyət göstərdiyi, lakin sonra, Albaniyada xristianlığın yayıldığı dövrdə  xristian kilsəsi kimi fəaliyyət göstərdiyi qeyd edilir. Cənubi Qafqaz üzrə ən böyük dini mərkəzlərdən sayılırdı. Kilsə daxilində  qazıntılar zamanı çoxlu qəbirlər aşkar  edilmişdir. Gürcü mənbələrinə görə Kiş kəndinin əhalisi təxminən 10-cu əsrdə [[xristianlıq|xristianlığı]] qəbul edib. Buradakı kilsədə ətraf ərazilərin yepiskopu fəaliyyət göstərirdi. Kəndin əhalisi 1720-ci illərdə [[İslam]]ı qəbul edib, lakin Rusiya imperiyası bu əraziləri işğal etdikdən sonra burada aktiv olaraq xristianlaşdırma siyasəti apararaq kəndlilərin bəzisini yenidən xristianlığa qaytara bilmişdir. Buna baxmayaraq kəndin əhalisinin əksəriyyəti İslam dəyərlərinə sadiq qalmışdır.

== Mədəniyyəti ==
[[Şəkil:Church St. Elishe.jpg|thumb|left|150px|250px|Kiş məbədi]]
Kənddə çoxlu sayda qədim tikililər mövcuddur. Bunlardan ən məşhuru [[Kiş kilsəsi|kiş məbədidir]].<ref>[http://www.pravoslavie.ru/news/7778.htm Kiş məbədi ([[rusca]])]</ref>

Kiş məbədi [[Zaqafqaziya]]da ilk apostol kilsəsi hesab olunur.<ref>[http://www.bakililar.az/ca/history/kish.html Kiş kəndindəki kilsə Cənubi Qafqazda ilk apostol kilsəsidir]</ref>

== Əhalisi ==
Kəndin əhalisini türklər - 7050, ləzgilər - 50 nəfər təşkil edir.

== Din ==
Kənddə Kiş kənd məscidi dini icması fəaliyyət göstərir<ref>[http://scwra.gov.az/upload/editor/files/Dini%20qurumlar/2016.pdf MÜSƏLMAN DİNİ İCMALAR - 2016-cı ildə qeydiyyatdan keçənlər]. scwra.gov.az {{az}}</ref>.

== Şəkilləri ==
[[Şəkil:Река Киш.jpg|thumb|left|150px]]

==İstinadlar==
{{İstinad siyahısı}}
{{Vikianbar kateqoriyası|Kiş, Shaki}}
{{Şəki rayonunun yaşayış məntəqələri}}

[[Kateqoriya:Şəki rayonunun kəndləri]]